آئیننامه ساماندهی کودکان خیابانی
شماره: .22717 ت 32386 هـ تاریخ: 1384.05.04- وزارت رفاه و تأمین اجتماعی
هیأت وزیران در جلسه مورخ 1384.04.26 بنا پیشنهاد شماره 100.6146 مورخ 1384.04.11 وزارت رفاه و تأمین اجتماعی و به استناد ماده (1) و بند (الف) ماده (15) قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی ـ مصوب 1383 و ماده (97) قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1383، آئیننامه ساماندهی کودکان خیابانی را بهشرح زیر تصویب نمود:
فصل اول ـ کلیات
ماده 1
اصطلاحات زیر در آئیننامه، در معانیِ مشروحِ مربوط بهکار میروند:کودک خیابانی: فرد کمتر از 18 سال تمام، که بهصورت محدود یا نامحدود در خیابان بهسر میبرد، اعم از کودکی که هنوز با خانواده خود تماس دارد و از سرپناه برخوردار است و یا کودکی که خیابان را خانه خود میداند و رابطه او با خانواده به حداقل رسیده و یا اساسا چنین ارتباطی وجود ندارد.
ساماندهی: مجموعه فعالیتهایی که توسط نهادها، سازمانها و دستگاههای اجرایی دولتی و غیردولتی تعریف شده، در این آئیننامه، از شناسایی، جذب و پذیرش کودکان خیابانی، آغاز و تا رسیدن وی به فرجامِ قابلِ اطمینان، ادامه مییابد.
شناسایی: ارتباطی که توسط مددکار اجتماعی با کودک خیابانی شکل میگیرد و به تشخیص وضع موجود وی میانجامد.
جذب: ارتباط تقویت یافته مددکار اجتماعی با کودک خیابانی که جلب اعتماد و پذیرش ارتباط از سوی کودک خیابانی را بههمراه دارد. این فعالیت با هدف آگاه نمودن کودک خیابانی از منابع و خدماتی که میتواند در اختیار او قرار گیرد انجام میپذیرد.

اقامت: حضور کوتاه مدت، میانمدت و درازمدت کودک خیابانی در مراکز اقامت که شامل سه سطح زیر میشود:
اقامت کوتاه مدت: حضور کودک خیابانی در مرکز اقامت حداکثر به مدت 21 روز؛
اقامت میان مدت: حضور کودک خیابانی در مرکز اقامت بیشتر از 21 روز تا یک سال؛
اقامت دراز مدت: حضور کودک خیابانی بیسرپرست یا بدسرپرست در مراکز شبانهروزی تا پایان 18 سالگی مطابق با آئیننامه مراکز شبانهروزی سازمان بهزیستی کشور؛
تبصره ـ در موارد استثنائی و در صورتِ ضرورت، با نظر تیم تخصصی، مدت اقامت موضوع بند “الف” حداکثر یکدوره قابل تمدید میباشد.مراکز کودکان خیابانی: مراکزی که در آنها خدمات تخصصی به کودکان خیابانی ارائه میشود. این مراکز در چهار سطح زیر میباشند:
مراکز و پایگاههای سطح یک (سرپایی): مراکز و پایگاههای ثابت و سیاری که بدون اقامت کودک نسبت به ارایه خدمات سرپایی به وی و خانوادهاش اقدام مینمایند.
مراکز سطح دو (اقامت کوتاه مدت): مراکزی که امکان اقامت کودک را حداکثر تا 21 روز فراهم می کنند. (موضوع “الف” بند (5) ماده (1) این آئیننامه؛
مراکز سطح سه (اقامت میان مدت): مراکزیکه امکان اقامت کودک را حداکثر تا یکسال مهیا میکند. (موضوع “ب” بند (5) ماده (1) این آئیننامه)
مراکز سطح چهار (اقامت دراز مدت): مراکزیکه امکان اقامت کودکان سرپرست یا بدسرپرست را تا پایان 18 سالگی تأمین میکند. (موضوع “ج” بند (5) ماده (1) این آئیننامه)
پذیرش: برقراری رابطه پایدار حرفهای که زمینه را برای اجرای فرایند مشکلگشایی در سطوح مختلف فراهم میکند. پذیرش در سه سطح زیر انجام میپذیرد:
پذیرش سطح یک: برقراری ارتباط فعال مددکار با کودک خیابانی برای فراهم نمودن حمایتهای لازم، بدون نگهداری کودک در مرکز اقامت؛ این نوع پذیرش در مرکز کودکان خیابانی سطح یک صورت میپذیرد. خدمات تخصصی بیشتر؛ (پذیرش سطح (2) از طریق ارجاع از سطح (1) یا بهطور مستقیم انجام میشود)
پذیرش سطح دو: اقامت کوتاه مدت کودک خیابانی در مرکز سطح دو برای دریافت؛
پذیرش سطح سه: اقامت میان مدت کودک خیابانی در مرکز سه، برای دریافت خدمات تخصصی وحمایتهای بیشتر؛ (پذیرش سطح (3) از طریق ارجاع از سطوح (1) و (2) انجام میشود).
مراکز سطح چهار (اقامت بلند مدت): این مراکز مستقیماً و یا با اعطای مجوز رسمی سازمان بهزیستی کشور به اشخاص حقیقی و حقوقی، تأسیس و اداره میشوند.
تبصره: اقامت بلندمدت و میانمدت کودکان خیابانی که در مراکز سطح (3) و (4) انجام میگیرد میتواند به اشخاص حقیقی و حقوقی و سازمانها و موسسات غیردولتی علاقمند و واجد صلاحیت واگذار شود.
ضوابط و شاخصهای تشکیل (فضای فیزیکی، نیروی انسانی و غیره)، نحوه اداره و کنترل کیفیت این مراکز بر اساس آئیننامهِ ضوابط تأسیس و انحلالِ مراکز نگهداریِ کودکان خیابانی، موضوع بند (2) ماده (26) قانونِ تنظیمِ بخشی از مقررات مالی دولت، مصوب 1380، توسط سازمان بهزیستیِ کشور، تهیه و ابلاغ خواهد شد.ترخیص: پایان اقدامات تیم تخصصی مراکز و دستیابی به اهداف تعیین شده که منجر به پاسخگویی به نیازهای کودک در کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت میگردد. بازگشت کودک به کانون خانواده، اولویت اقدامات ترخیص مراکز خواهد بود.
پیگیری: سلسله اقداماتیکه بهمنظور پیشگیری از بروز مجدد مشکل برای کودک پس از ترخیص از طریق تماس با خانواده و بازدید از شرایط خانوادگی یا دعوت والدین یا خانواده نزدیک کودک یا سرپرستان وی جهت بررسی و مشاورههای مددکاری انجام میپذیرد.
توانمندسازی: فرایندی است که طی آن مجموعه اقدامات و خدماتی با هدف تحقق زندگی عادی باحداقل وابستگی به منابع حمایتی و ارتقاء تواناییها و مهارتهای آموزشی، اجتماعی و حرفهآموزی به کودک و یا خانواده وی ارائه میشود.
تیم تخصصی: شامل گروهی از متخصصین و کارشناسان از جمله سرپرست مرکز، روانشناس، مددکار اجتماعی، روانپزشک، پزشک، پرستار، کارشناس حقوقی، مربی و غیره است که به صورت سیار یا ثابت به ارائه خدمات تخصصی به کودک خیابانی و خانواده وی میپردازند.
نهادهای حامی: کلیه نهادها و سازمانهایی که به استناد اساسنامه یا وظایف سازمانی، نسبت به ارائه تمام یا بخشی از خدمات موضوع این آئیننامه به کودکان خیابانی اقدام مینمایند.
فصل دوم ـ روند اجرایی
ماده 2:

سازمان بهزیستی کشور، موظف است با همکاری و مشارکت شهرداری، انجمنهای خیریه، تشکلهای غیردولتی و نیروی انتظامی و با استفاده از مددکار اجتماعی (در قالب تیم تخصصی سیار یا مستقر در مراکز که با همکاری شهرداریها، سازماندهی خواهد شد)، نسبت به شناسایی، جذب، پذیرش و توانمندسازی کودکان خیابانی در کلیه مراکز استانها و در صورت صلاحدیدِ کارگروه اجتماعیِ استان در شهرهای بالای دویست هزار نفر اقدام نماید.
تبصره: نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران موظف است در مواردیکه سلامت جسمانی و روانی کودک در معرض خطر جدی قرار میگیرد در امر جذب با سازمان بهزیستی کشور همکاری نماید.
ماده 3:
در هر مرحله مسئؤلیت پیگیریهای پس از ترخیص کودک به عهده مرکز ترخیص کننده است بهجز مرکز سطح یک موضوع این آئیننامه و این امر تا رسیدن وی به فرجام قابل اطمینان ادامه مییابد.
ماده 4:
در صورت تحویلِ کودک خیابانی به خانواده، بهزیستیِ استانها و سایر نهادهای حامی، موظفند در زمینه حمایت مادی و معنوی خانواده، اقدامات لازم را بهعمل آورند و هر شش ماه یکبار، گزارش اقدامات خود را به سازمان بهزیستی کشور و کارگروه اجتماعی استان اعلام نمایند.
ماده 5:
اداره کل بهزیستی استانها بهمنظور تأمین هماهنگی بین بخشی و استفاده از همکاری سایر سازمانها و ادارات کل ذیربط موظفند مسایل مربوط به ساماندهی کودکان خیابانی را بهطور مستمر در کارگروه اجتماعی استان، مطرح و نسبت به جلب همکاری و مشارکت سازمانها و نهادهای ذیربط اقدام نمایند.
فصل سوم- وظایف سازمانها و نهادهای همکار در سازماندهی کودکان خیابانی؛
ماده 6:
سازمانها و نهادهای همکار در فرایند ساماندهی کودکان خیابانی در زمینههای تعیین شده زیر، همکاری خواهند نمود:
2-نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران:
الف- برقراری امنیت در کلیه مراحل اجرایی (امنیت مراکز و تیمهای سیار)؛
ب- اقدامات لازم برای اجرای تبصره (2) ماده (2) این آئیننامه؛
ج – تعیین تکلیف کودکان خیابانی بزهکار؛
2 – وزارت دادگستری:
الف – صدور مجوزها و احکام قضایی لازم در مراحل مختلف ساماندهی؛
ب – ارائه مشاوره حقوقی لازم جهت تسهیل ساماندهی کودکان خیابانی؛
3-شهرداری:
الف – تخصیص و تجهیز فضای فیزیکی مناسب جهت اجرای مراحل ساماندهی به استناد ماده (6) قانون شهرداریها؛
ب – تأمین امکانات مورد نیاز ساماندهی یا اجرای تصمیمات کارگروه اجتماعی استان؛
4- وزارت کار و امور اجتماعی:
الف – ارایه تسهیلات اعتباری اشتغالزا به خانوادههای جویای کار کودکان خیابانی و کودکان بالای پانزده سال (با اولویت)؛
ب – آموزش رایگان مهارتهای شغلی به خانواده کودکان خیابانی و کودکان بالای پانزده سال توسط سازمان آموزش فنی و حرفهای؛
5- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی:
الف – تأمین نیازهای بهداشتی و درمانی کودکان خیابانی و خانواده درجه اول آنان و تأمین پزشک و پرستار مورد نیاز مراکز ساماندهی کودکان خیابانی؛
ب – ارائه خدمات بهداشت و درمان در مراکز سطح (2) (3)؛
6- سازمان بیمه خدمات درمانی:
تأمین و صدور بیمه نامه خدمات درمانی برای کودک و خانواده درجه اول وی، حسب اعلام بهزیستی استانها؛
7- سازمان تأمین اجتماعی: پوشش درمانی و خدمات مورد نیاز کودک و خانواده درجه اول وی در مراکز درمان و بیمارستانهای تابعه بدون دریافت وجه؛
8- سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران:
الف – انجام اقدامات فرهنگی و تبلیغی لازم؛
ب – تهیه برنامهها و تیزرهای لازم برای آگاهسازی اقشار مختلف جامعه؛
ج – همکاری رسانهای با سازمانهای مسئؤل در جهت انجام وظایف محوله به آنان؛
9- جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران: تأمین خدمات حمایتی و انساندوستانه جهت کودک و خانواده وی در حد مقدور حسب درخواست بهزیستی استانها؛
10- وزارت آموزش و پرورش:
الف ـ هشدار و آگاهسازی اولیاء دانشآموزان از طریق طرح مسئله توسط انجمنهای اولیاء و مربیان؛
ب ـ شناسایی و راهنمایی دانشآموزانیکه در معرض آسیب هستند از طریق مشاور مدرسه با همکاری مددکاران سازمان بهزیستی؛
ج – ارائه آموزشهای لازم و آگاهسازی دانشآموزان، توسط مربیان و معلمان در خصوص خطرات فرار از خانه و گروههای آسیبرسان و دامهای اجتماعی؛
11- کمیته امداد امام (ره): اعمال حمایتهای لازم از خانوادههای تحت پوششِ حمایتی که دارای کودکان خیابانی بودهاند.
فصل چهارم- هماهنگی و نظارت
ماده 7:
هماهنگیهای لازم و نظارت برحسن اجرای مفاد این آئیننامه در استانها توسط کارگروه اجتماعی استان اعمال خواهد شد.
تبصره ـ چنانچه کارگروه اجتماعی استان ضروری بداند، کارگروهی با ترکیب و وظایف مشابه در سطح شهرستان نیز قابل تشکیل خواهد بود.
ماده 8:
اداره کل بهزیستی استانها موظفند محورهای زیر را در کارگروه اجتماعی استان مطرح و نسبت به تحقق موارد زیر پیگیری نمایند:
2- بررسی فرآیند و عملکرد هر یک از دستگاهها و نهادهای مجری در هر یک از مراحل اجرای طرح ساماندهی؛
3ـ بررسی و رسیدگی به شکایات و تخلفات و بررسی گزارشهای ادارات بهزیستی یا کارگروه اجتماعی شهرستان؛
3ـ فراهم نمودن تمهیدات لازم برای تسهیل اجرای برنامههای عملیاتی ساماندهی کودکان خیابانی در سطح استان؛
4- ایجاد تعهد و حمایت سیاسی از اجرای برنامههای عملیاتی ساماندهی کودکان خیابانی در سطح استان؛
5ـ برقراری هماهنگی بین بخشی در سطح سازمانها و نهادهای اجرایی دولتی و غیر دولتی در راستای تحقق اهداف برنامه؛
6- ارزیابی عملکرد و پایش مستمر شاخصهای تعیین شده در سطح استان؛
7-تحلیل وضع موجود در استان بر اساس گزارشهای دریافت شده از شهرستانها؛
8ـ ترسیم وضعیت مطلوب استان بر اساس شاخصهای کشوری و دادههای شهرستانها؛
9- تهیه چارچوب آموزش، برقراری ارتباط و اطلاعرسانی عمومی و ایجاد هماهنگی در زمینههای زیر:
الف – برقراری ارتباط با انجمنهای خیریه و اطلاعرسانی در این زمینه؛
ب – برقراری ارتباط با مسئولان سیاسی، اجتماعی و مذهبی استان و جلب حمایت آنان؛
ج – آگاهسازی مردم از آرمانها و هدفهای برنامه با استفاده از وسایل ارتباط جمعی استان؛
10- جمعآوری و تحلیل مستندات و گزارشهای ادواری و موردی شهرستانها؛
11- ایجاد بستر لازم جهت توانمندسازی فرد و خانواده وی؛
تبصره ـ در صورت تشخیص کارگروه اجتماعی استان، سایر سازمانها و نهادها علاوه بر سازمانها و نهادهایِ موضوع ماده (6) این آئیننامه با سازمان بهزیستی کشور در فرایند ساماندهی کودکان خیابانی همکاری خواهند نمود.
فصل پنجم ـ مقررات عمومی
ماده 9:
سازمان بهزیستی کشور، موظف است با مشارکت و همکاری سازمانها و نهادهای ذیربط نسبت به راهاندازی مراکز سطوح چهارگانه موضوع این آئیننامه در کلیه مراکز استانهایی که با مشکل کودکان خیابانی مواجه میباشند اقدام نماید.
ماده 10:
سازمان بهزیستی کشور مجاز است از محل اعتبارات ساماندهی کودکان خیابانی نسبت به جذب نیروی متخصص مورد نیاز بهصورت قراردادی با هماهنگی سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور اقدام نمایند.
ماده 11:
سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور، موظف است اعتبارات مورد نیاز جهت اجرای این آئیننامه را تأمین و در اختیار وزارت رفاه و تأمین اجتماعی قرار دهد.
ماده 12:
وزارت رفاه و تأمین اجتماعی هماهنگی اجرای این آئیننامه را برعهده دارد و این امر را توسط شورایی متشکل از دستگاههای ذیربط در ماده (6) به انجام میرساند و هر شش ماه یکبار، گزارش اقدامات انجام یافته را تحلیل و جمعبندی و به شورای عالی رفاه و تأمین اجتماعی ارائه خواهد نمود