سکوتم از رضایت نیست

پروتکل اختیاری کنوانسیون حقوق کودک راجع به آئین شکایت
قطعنامه شماره 138/66 مجمع عمومی مورخ 19 دسامبر 2011

دولت‌های طرف این پروتکل:

با توجه به اینکه براساس اصولی که در منشور ملل متحد اعلام گردیده است، شناسایی کرامت ذاتی و حقوق یکسان و غیر قابل انتقال کلیه اعضای خانواده بشر، مبنای آزادی، عدالت و صلح در جهان است، با عنایت به این‌که دولت‌های عضو کنوانسیون حقوقِ کودک (که از این پس با عنوان “کنوانسیون” از آن یاد می‌شود)، حقوق مندرج در کنوانسیون را در قلمرو صلاحیت خود برای هر کودک بدون هرگونه تمایز از حیث نژاد، رنگ، جنسیت، زبان، مذهب، عقاید سیاسی یا غیر سیاسی، خاستگاه ملی، قومی یا اجتماعی، مالکیت، کم‌توانی، وضعیت تولد یا دیگر وضعیت‌های کودک یا والدین یا سرپرست قانونی او به‌رسمیت می‌شناسد، با تاکید مجدد بر جهان‌شمولی، تفکیک‌ناپذیری، وابستگی متقابل و ارتباط درونی همه حقوق بشر و آزادی‌های بنیادی، همچنین با تاکید مجدد بر وضعیت کودک به‌عنوان دارنده حقوق و به‌عنوان انسان دارای کرامت و با ظرفیت‌های در حال تکامل، با آگاهی از وضعیت خاص و وابسته کودکان که می‌تواند مشکلات جدی برای آن‌ها در توسل به شیوه‌های جبران برای نقض حقوقشان شود.
باتوجه به اینکه این پروتکل، سازوکارهای ملی و منطقه‌ای را که به کودکان اجازه می‌دهند تا شکوائیه‌های خود از نقض حقوقشان را مطرح نمایند، تقویت و تکمیل می‌کند، با درک این مطلب که در پیگیری شیوه‌های جبرانی بر نقض حقوق کودک، مصالح عالی کودک باید در اوینِ ملاحظه باشد و در این شیوه‌های جبرانی، ضرورت توجه به شیوه‌های اجرایی کودک حساس در تمامی سطوح، درنظر گرفته شود.
تشویق و ترغیب کشورهای عضو به توسعه سازوکارهای مناسب و مطلوب ملی برای قادر ساختن کودکی که حقوق‌اش نقض شده است جهت دسترسی به شیوه‌های جبران موثر و کارامد در سطح داخلی، با یادآوری نقش مهمی که نهادهای ملیِ حقوق بشر و سایر نهادهای تخصصی مرتبط که مسئول ترویج مراقبت و حمایت از حقوق کودک هستند، می‌توانند در این‌باره داشته باشند، با درنظر داشتن اینکه به‌منظور تقویت و تکمیل چنین سازوکارهای ملی و همچنین نحوه اجرای کنوانسیون و در موارد ممکن، پروتکل‌های اختیاری در مورد فروش کودکان، فحشاء و هرزه‌نگاری کودک و در مورد داخل کردن کودکان در مخاصمات مسلحانه، مناسب خواهد بود که کمیته حقوق کودک (که از این به بعد کمیته نامیده می‌شود) وظایفی که در این پروتکل ذکرشده، عهده‌دار شود به‌شرح زیر توافق کردند:

بخش اول : مواد عمومی

ماده 1
صلاحیت کمیته حقوق کودک

1. دولتِ عضوِ پروتکلِ حاضر، صلاحیت کمیته را آن‌گونه که در پروتکل حاضر تصریح شده است به‌رسمیت می‌شناسد. 
2. کمیته، صلاحیت خود را در مورد دولتِ عضوِ پروتکلِ حاضر، راجع به نقض حقوق مندرج در یک سندی که این کشور به آن ملحق نشده است اعمال نخواهد کرد.
3. هیچ شکایتی از سوی کمیته دریافت نخواهد شد اگر مربوط به کشوری باشد که عضو پروتکل حاضر نیست.

ماده 2
اصول عمومی راهنمای وظایف کمیته

در اجرای وظایف و مأموریت‌هایی که این پروتکل به کمیته تفویض کرده است، اصل مصالح عالی کودک، راهنمای کمیته خواهد بود. به علاوه کمیته، حقوق و نظرات کودک را نیز درنظر می‌گیرد؛ اهمیت نقطه نظرات کودک براساس سن و میزان بلوغ کودک، تعیین می شود.

ماده 3
آئین رسیدگی

1. کمیته به‌هنگام اجرای وظایفی که این پروتکل به آن تفویض کرده است، آئین‌نامه داخلی خود را تصویب و به آن عمل می‌کند. در اجرای این امر، کمیته به‌ویژه به ماده 2 این پروتکل، توجه خواهد داشت تا به‌کارگیری کودک حساس تضمین شده باشد.
2. کمیته در این رسیدگی، خود، تضمین‌هایی را برای پیشگیری از استفاده ابزاری از کودک از سوی کسانی‌که از طرف او عمل می‌کنند، درنظر می‌گیرد و می‌تواند شکایتی را که به‌نظرش، برخلاف مصالح عالی کودک است، مورد رسیدگی قرار ندهد.

ماده 4
اقدامات حمایتی

1. هر دولتِ عضو، همه گام‌های مناسب را خواهد برداشت تا تضمین نماید که افراد تحت صلاحیت آن، در نتیجه شکایت یا همکاری با کمیته به‌موجب این پروتکل، مورد هیچ گونه نقض حقوق بشر، بدرفتاری یا تهدید قرار نگیرند.
2. هویت هیچ فرد یا گروهی از افراد بدون رضایت صریح آن‌ها آشکار نخواهد شد.

بخش دوم:  آئین شکایت

ماده 5
شکایت فردی

 1. شکایت می‌تواند توسط یک فرد یا از طرف او یا گروهی افراد تحت صلاحیت یک کشور عضو، با ادعای اینکه به‌دست آن کشور، قربانی نقض یکی از حقوق مندرج در یکی از اسناد زیر شده‌اند که کشور عضو آن‌ها ملحق شده، تسلیم شود:
الف) کنوانسیون:
ب) پروتکل اختیاری کنوانسیون راجع به فروش کودکان، فحشا و هزره‌نگاری (پورنوگرافی کودک)؛
ج) پروتکل اختیاری کنوانسیون راجع به درگیرکردن کودکان در مخاصمات مسلحانه؛
2. وقتی شکایتی از طرف فرد یا گروهی از افراد تسلیم می‌شود، باید با رضایت صریح آن‌ها باشد مگر آن که نویسنده بتواند اقدام بدون وجود چنین رضایت صریح از سوی آن‌ها را توجیه نماید.

ماده 6
تدابیر موقتی

1.هر زمان پس از دریافت یک شکایت و قبل از اتخاذ تصمیم درباره ماهیت آن، کمیته می‌تواند به جهت ملاحظات فوریتی‌، از دولت عضو مربوط ، تقاضا کند تا تدابیر موقتی را که ممکن است درشرایط استثنایی برای اجتناب از ورود خسارت جبران ناپذیر احتمالی به قربانی یا قربانیان نقض های ادعایی، ضروری باشند اتخاذ کند.
2. در مواردی که کمیته ، اختیار خود را براساس بند 1 این ماده به کار می گیرد، این امر دلالت بر تصمیم گیری درخصوص قابلیت پذیرش شکایت یا ماهیت آن نمی کند.

ماده 7
پذیرش

کمیته، شکایت را غیر قابل قبول اعلام خواهد کرد اگر:
الف) مکاتبه بدون نام (بدون امضا) باشد.
ب) شکایت مکتوب نباشد.
ج) شکایت به‌منزله سوءاستفاده از حق تسلیم چنین شکایتی باشد یا در تناقض با مفاد کنوانسیون و یا پروتکل‌های اختیاریِ مربوط، قرار داشته باشد.
د) همان موضوع قبال توسط کمیته مورد بررسی قرار گرفته یا در حال بررسی باشد و یا به‌موجب دیگر آئین‌های تحقیق یا حل‌وفصل در حال رسیدگی باشد.
ه) تمامی طرق داخلی موجود طی نشده باشد. این قاعده در مواردی‌که توسل به طرق داخلی به‌نحو نامعقول طولانی بوده یا بعید باشد به جبران مؤثر منجر شود، اعمال نخواهد شد.
و) شکایت آشکارا بی‌اساس باشد یا به اندازه کافی توجیه نشده باشد.
ز) واقعیاتی که موضوع شکایت را تشکیل می‌دهند قبل از اجرایی شدن پروتکل حاضر برای کشور عضو مربوط رخ‌داده  باشند، مگر آن‌که این وقایع، پس از آن تاریخ هم تداوم یافته باشند.
 ح) شکایت در محدوده یکسال پس از به‌کار بستن تمامی طرق جبران داخلی تسلیم نشده باشد، به‌جز در مواردی‌که نویسنده بتواند نشان دهد تسلیم آن در آن محدودهِ زمانی، ممکن نبوده است.

ماده 8
ارسال شکایت

1. به‌غیر از مواردی‌که کمیته تشخیص می‌دهد، شکایتِ بدون ارجاع به کشورِ عضوِ مربوط، غیرقابل قبول است، باید هرگونه شکایت دریافتی، تحت پروتکل حاضر را به‌طور محرمانه و در اسرع وقتِ ممکن به اطلاع کشور عضو ذی‌ربط برساند.
2. دولت عضو باید توضیحات یا اظهارات مکتوب خود را برای روشن شدن موضوع و شیوه جبرانی را که درصورت وجود، قابل اعمال بوده است، به کمیته تسلیم نماید. کشور عضو باید پاسخ خود را در کوتاه‌ترین زمان ممکن و در ظرف شش ماه ارسال کند.

ماده 9
حل و فصل دوستانه

1. کمیته با این نگاه که توافقی دوستانه در مورد موضوع براساس احترام به تعهدات مندرج در کنوانسیون یا پروتکل اختیاری مربوط، حاصل می‌شود تمامی امکانات خود را اختیار دو طرف قرار می‌دهد.
2. توافقی دوستانه که تحت نظارت کمیته کسب می‌شود به بررسی شکایت تحت پروتکل حاضر پایان می‌دهد.

ماده 10
بررسی شکایت

1. کمیته باتوجه به تمامی اسناد تسلیمی و به‌شرطی که این اسناد به طرفین مربوط ارسال شود، شکایتی را که تحت پروتکل حاضر دریافت می‌کند در سریع‌ترین زمان ممکن بررسی می‌کند.
2. کمیته، بررسی شکایت دریافتی تحت این پروتکل را در نشست‌های محرمانه انجام می‌دهد.
3. هنگامی‌که کمیته درخواست موقت نموده باشد، در بررسی شکایت تسریع می‌شود.
4. وقتی شکایتی در مورد نقض حقوق اقتصادی، اجتماعی یا فرهنگی اقامه می‌شود، کمیته، مستدل و معقول بودن گام‌هایی‌را که طبق ماده 4 کنوانسیون از سوی کشور عضو برداشته شده مورد بررسی قرار می‌دهد. در انجام این کار، کمیته درنظر خواهد داشت که کشور عضو می‌تواند طیف وسیعی از تدابیر سیاست‌گذاری را برای اجرای حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مندرج در کنوانسیون اتخاذ کند. 
5. پس از بررسی یک شکایت، کمیته، بلافاصله نظرات خود درباره شکایت را به‌همراه توصیه‌های احتمالی خود، به طرفین ذی‌ربط اعلام می‌کند.

ماده 11
پیگیری

1. دولت عضو، ملاحظات لازم را به نظرات کمیته، همراه با توصیه‌های احتمالی آن، اعمال نموده و پاسخی مکتوب به‌انضمام اطلاعاتی در مورد هرگونه اقدامی که باعنایت به نظرات و توصیه‌های کمیته انجام داده و در نظر داشته را باید به کمیته تسلیم کند. دولت عضو، باید پاسخ خود را در اسرع وقت و در ظرف شش ماه ارسال کند.
2.کمیته می‌تواند از دولت عضو، دعوت نماید در گزارش بعدی خود اطلاعات بیشتری در مورد هرگونه اقداماتی را که در پاسخ به نظرات یا توصیه‌های کمیته یا در اجرای توافقنامه حل و فصل دوستانه، در صورت وجود، انجام داده به کمیته ارائه نماید. این اطلاعات با صلاحدید کمیته و در صورت ضرورت، تحت ماده 44 کنوانسیون، ماده 12 پروتکل اختیاری کنوانسیون راجع به فروش کودکان، فحشا و هرزه‌نگاری کودک و یا ماده 8 پروتکل اختیاری کنوانسیون راجع به داخل کردن کودکان در مخاصمات مسلحانه، قابل اجراست.

ماده 12
شکایت‌های بین دولتی

1. هر دولت عضوِ این پروتکل می‌تواند، در هر زمان اعلام نماید که صلاحیت کمیته را برای دریافت و بررسی شکایت‌هایی که در آن‌ها، کشور عضو دیگری، تعهدات خود به‌موجب هر یک از اسناد زیر را که به آن پیوسته است به آن ایفاد نمی‌کند، به‌رسمیت می‌شناسد:
الف) کنوانسیون؛
ب) پروتکل اختیاری کنوانسیون راجع به فروش کودکان، فحشا و هرزه‌نگاری کودک؛
ج) پروتکل اختیاری کنوانسیون راجع به شرکت کودکان در مخاصمات مسلحانه؛
2. کمیته نمی‌تواند شکایتی را در مورد کشور عضوی که چنین اعلامیه‌ای را صادر نکرده و یا مکاتبه‌ای را انجام نداده است و نیز از دولت عضوی که چنین اعلامیه‌ای را صادر نکرده است را دریافت کند.
3. کمیته با این دیدگاه که راه حل دوستانه در مورد موضوع، براساس احترام به تعهدات مندرج در کنوانسیون و پروتکل‌های اختیاری ذی‌ربط، حاصل می‌شود، تمامی امکانات خود را در اختیار کشورهای عضو مربوط قرار می‌دهد.
4. اعلامیه‌ای براساس بند 1 ماده حاضر، باید توسط دولت‌های عضو، نزد دبیرکل سازمان ملل متحد سپرده شود، تا دبیرکل، رونوشت‌های آن‌را به دیگر کشورهای عضو ارسال نماید. اعلامیه را می‌توان در هر زمان و با ارسال یادداشتی به دبیرکل مسترد کرد. چنین استردادی‌، هیچ اثر منفی بر رسیدگی به هر امری که قبلا به‌موجب ماده حاضر، موضوع شکایت بوده و تسلیم شده، نمی‌شود. پس از دریافت یادداشت استرداد اعلامیه از سوی دبیرکل، هیچ‌گونه شکایت دیگری از سوی دولت عضو به‌موجب ماده حاضر دریافت نمی‌شود مگر آن‌که دولت عضو مربوط اعلامیه جدیدی صادر کند.

بخش سوم: آئین تحقیق

ماده 13
آئین تحقیق برای نقض‌های فاحش و نظام‌مند

1. اگر کمیته اطلاعات موثقی که دلالت برنقض‌های مهم یا نظام‌مند کشورِ عضو، دربارۀ حقوق مندرج در کنوانسیون و یا در پروتکل‌های اختیاری دربارۀ فروش کودکان، فحشا و هرزه‌نگاری کودک و یا در مورد شرکت کودکان در درگیری‌های مسلحانه دریافت نماید، کمیته از دولت عضو دعوت می‌کند تا در امر بررسی اطلاعات، همکاری نماید و در همین رابطه، بدون تاخیر، ملاحظات خود را با توجه به اطلاعات مربوط اعلام نماید.
 2. بادرنظر گرفتن همه ملاحظاتی که کشور عضو مربوط، ارائه شده است، هم‌چنین هرگونه اطلاعات موثق موجود در مورد آن، کمیته یک یا چند نفر از اعضای خود را به انجام یک تحقیق یا ارائه گزارش فوری به کمیته تعیین کند. این تحقیق چنانچه لازم باشد و با رضایت دولت عضو، می‌تواند شامل دیدار از قلمرو آن کشور نیز  باشد.
3. چنین تحقیقی به‌طور محرمانه انجام می‌شود و در تمامی مراحل کار، همکاری کشور عضو خواسته می‌شود.
4. پس از بررسی یافته‌های حاصل از چنین تحقیقی، کمیته بدون درنگ، این یافته‌ها را همراه با نظرات و پیشنهادهایی که دارد در اختیار کشور عضو ذی‌ربط قرار می‌دهد.
5. دولت عضو مربوط، در اسرع وقت می‌تواند و در ظرف شش ماه از زمان دریافت یافته‌ها، نظرات و توصیه‌های ارسال شده توسط کمیته، مشاهدات خود را به کمیته می‌فرستد.
6. پس از آن که چنین تحقیقی بر طبق بند 2 ماده حاضر تکمیل گردید، کمیته پس از مشورت با دولت عضو ذی‌ربط می‌تواند تصمیم به قرار دادن خلاصه‌ای از نتایج اقدامات خود در گزارشی که در ماده 16 پروتکل حاضر آمده است بگیرد.
7. هر یک از دولت‌های عضو می‌توانند در زمان امضاء یا تصویب پروتکلِ حاضر و یا الحاق به آن، اعلام کند که صلاحیت کمیته‌ای که در این پروتکل را در رابطه با حقوق مندرج در برخی یا همه اسنادِ فهرست شده در بند 1 را به رسمیت نمی‌شناسد.
8 . هر دولت عضوی که براساس بند 7 از ماده اخیر، اعلامیه‌ای را صادر کرده باشد، در هر زمان می‌تواند از طریق ارسال یادداشتی به دبیرکل سازمان ملل متحد، اعلامیه خود را مسترد دارد.

ماده 14
پیگیری آئین تحقیق

1. کمیته در صورت لزوم می‌تواند پس از پایان دوره شش ماههِ مذکور در ماده 13، بند 5، از کشور ذی‌ربط دعوت نماید تا در مورد اقداماتی که در پاسخ به تحقیقی که براساس ماده 13 پروتکل حاضر انجام داده و در نظر دارد، اطلاع دهد. 
2. کمیته ممکن است از دولت عضو دعوت نماید تا اطلاعات بیشتری در مورد هرگونه اقداماتی‌که دولت عضو در پاسخ به تحقیق انجام شده به موجب ماده 13 انجام داده است ارائه نماید، این اطلاعات شامل آن‌چه کمیته لازم بداند و در صورت اقتضاء، براساس ماده 44 کنوانسیون، ماده 12 پروتکل اختیاری کنوانسیون راجع به فروش کودکان، فحشا و هرزه‌نگاری کودک یا ماده 8 پروتکل اختیاری کنوانسیون راجع به داخل کردن کودکان در مخاصمات مسلحانه قابل اجرا است.

بخش چهارم : مقررات نهایی

ماده 15
مساعدت و همکاری‌های بین‌المللی

1. کمیته می‌تواند با رضایت کشورِ عضو ذی‌ربط، نظرات و توصیه‌های خود را در رابطه با شکایت و تحقیقاتی که نیازمند مشاوره فنی یا مساعدت است به همراه ملاحظات و پیشنهادهای دولت عضو، درباره این نظرات و پیشنهادها به آژانس‌های تخصصی، صندوق‌ها و برنامه‌های ملل متحد و سایر نهادهای ذی‌صلاح منتقل نماید.
2. کمیته هم‌چنین می‌تواند با رضایت دولت عضو ذی‌ربط، مسائل ناشی شکایت‌هایی را که براساس این پروتکل، مورد رسیدگی قرار می‌گیرد، و به اطلاع از آن‌ها می‌تواند به نهادهای مذکور در چارچوب حوزه صلاحیت هر یک کمک کند تا در خصوص توصیه تدابیر بین‌المللی که به دولت‌های عضو در دست‌یابی به پیشرفت در تحقق حقوق به‌رسمیت شناخته شده در کنوانسیون یا پروتکل‌های اختیاری آن کمک کنند تصمیم بگیرند به اطلاع آن نهادها خواهد رساند.

ماده 16
گزارش به مجمع عمومی

کمیته خلاصه‌ای از فعالیت خود را تحت پروتکل حاضر در گزارشی که هر دو سال یک‌بار به موجب ماده 44، بند 5، کنوانسیون، به مجمع عمومی ارائه می‌دهد درج می‌کند.

ماده 17
انتشار واطلاع‌رسانی در مورد پروتکل اختیاری

هر دولتِ عضو، پروتکل حاضر را به‌طور گسترده‌ای معرفی و اشاعه می‌دهد و دسترسی به اطلاعات مربوط به نظرات و توصیه‌های کمیته، به‌ویژه آن دسته از آن که به کشور عضو مربوط می‌باشند را از طرق مناسب و مؤثر و به صورتی قابل دسترس برای هم بزرگسالان و هم کودکان، هم‌چنین اشخاص دارای توان‌خواه، تسهیل می‌نماید.

ماده 18
امضا و تصویب و الحاق

1. این پروتکل برای امضاءِ هر دولتی که کنوانسیون یا هر یک از دو پروتکل اختیاری آن‌را امضاء، تصویب یا به آن‌ها ملحق شده باز است.  
2. این پروتکل، مشروط به تصویب هر دولتی است که کنوانسیون یا هر یک از دو پروتکل اختیاری آن‌را تصویب کرده و یا به آن ملحق شده‌اند. اسناد تصویب نزد دبیر کل سازمان ملل متحد سپرده خواهد شد.
3. این پروتکل، برای تصویب و الحاق هر دولتی کنوانسیون یا هریک از دو پروتکل اختیاری آن‌را تصویب کرده است مفتوح می‌باشد.
4. تصویب و الحاق با سپردن سند الحاقی نزد دبیرکل سازمان ملل متحد به اجرا در می‌آید.

ماده 19
لازم‌الاجراء شدن

1. این پروتکل، سه ماه پس از سپرده شدن دهمین سند تصویب یا الحاق به آن لازم‌الاجراء خواهد بود.
 2. برای هر کشوری که پروتکل حاضر را تصویب و یا به آن ملحق می‌شود پس از سپردن دهمین سند تصویب یا الحاق، این پروتکل سه ماه پس از تاریخ سپردن سند تصویب یا الحاق آن کشور، لازم‌الاجراء است.

ماده 20
نقض‌هایی که پس از لازم‌الاجراء شدن واقع می‌شوند

1.کمیته تنها در مورد نقض‌هایی که از سوی دولتِ عضو در مورد حقوق مندرج در کنوانسیون یا هریک از دو پروتکل اختیاری آن که پس از لازم‌الاجرا شدن پروتکل حاضر اتفاق می‌افتند صلاحیت دارند.
2. اگر دولتی بعد از لازم‌الاجرا شدن پروتکل حاضر، عضو آن شود، در برابر کمیته فقط در مورد نقض‌های حقوق مندرج در کنوانسیون یا هریک از دو پروتکل اختیاری آن که پس از لازم‌الاجرا شدن پروتکل حاضر برای کشور ذی‌ربط رخ دهد، متعهد خواهد بود.

ماده 21
اصلاح

1. هریک از دولت‌های عضو می‌تواند اصلاحیه‌ای را در مورد پروتکل حاضر پیشنهاد کرده و آن‌را به دبیر کل سازمان ملل متحد تسلیم نماید. دبیرکل، اصلاحیه پیشنهادی برای کشورهای عضو ارسال خواهد نمود و از دولت‌های عضو درخواست خواهد کرد نظر خود را درباره برگزاری نشست دولت‌های عضو به‌منظور بررسی و اتخاذ تصمیم درباره پیشنهادها، اعلام نمایند. چنان‌چه ظرف چهار ماه از تاریخ ارسال مذکور، حداقل یک سوم کشورهای عضو، موافق چنین نشستی باشند، دبیرکل جلسه به پشتیبانی سازمان ملل متحد برگزار خواهد کرد. هر اصلاحیه‌ای که به تصویب اکثریت دو سوم دولت‌های عضو حاضر و رأی دهنده برسد از سوی دبیر کل برای تصویب به مجمع عمومی سازمان ملل متحد و متعاقب آن برای پذیرش به تمامی دولت‌های عضو، ارسال خواهد شد.
(ماخذ ترجمه حاضر از سند انگلیسی ذی‌ربط: کتاب اسناد بین‌المللی حقوق بشر، جلد سوم، تصحیح ترجمه و تدوین: دکتر باقر انصاری، نشر خرسندی، سال 1396، صفحه 275 الی286)