پیماننامه حقوق کودک مصوب مجمع عمومی سازمان ملل متحد (مورخ ۲۰ نوامبر ۱۹۸۹) طی قطعنامه شماره ۲۵/۴۴
مقدمه:
دول عضو پیماننامه حاضر، با توجه به اینکه، طبق اصول اعلام شده در منشور ملل متحد، شالوده آزادی، عـدالت و صلح جهانی همانا به‌رسمیت شناختن کرامت ذاتی و حقوق برابر و لاینفک همه اعضای خانواده بشری است؛
با توجه به اینکه مردم ملل متحد اعتقاد خود به حقوق بنیادین بشر و کرامت و ارزش انسان را در منشور ملل متحد تأیید مجدد کرده‌اند و عزم راسخ دارند رشد اجتماعی و سطح زندگی بهتر توأم با آزادی‌های گسترده‌تر را ترویج نمایند؛
با اذعان به اینکه ملل متحد در اعلامیه جهانی حقوق بشر و در پیمان‌نامه‌های بین‌المللی حقوق بشر اعلام و موافقت نموده‌اند که همگان، بدون هرگونه تبعیض از نظـر نـژاد، رنگ، جنسیت، زبان، مذهب، عقیده سیاسی و عقیده دیگر، اصلیت ملی یا اجتماعی، دارایی، ولادت یا هر وضعیت دیگر شایسته برخورداری از کلیه حقوق و آزادی‌های مندرج در اسناد مذکور هستند؛
با یادآوری اینکه ملل متحد در اعلامیه جهانی حقوق بشر اعلام نموده‌اند که دوران کودکی مستلزم مراقبت و مساعدت ویژه می‌باشد و با اعتقاد به اینکه خانواده، به‌عنوان گروه بنیادین جامعه و محیط طبیعی رشد و رفاه کلیه اعضای آن به‌ویژه کودکان، باید از حمایت و مساعدت لازم برخوردار شود به‌نحوی که بتواند مسئولیت‌هایش را در اجتماع به‌طور کامل برعهده گیرد؛
با اذعان به اینکه کودک برای رشد کامل و هماهنگ شخصیت خود باید در محیط خانوادگی و در فضایی سعادتمند، محبت‌آمیز و تفاهم‌گونه رشد یابد؛ باتوجه به اینکه کودک باید برای زندگی فردی در اجتماع آمادگی کامل پیدا کند و در سایه آرمان‌های اعلام شده در منشور سازمان ملل متحد، بـه‌ویـژه در پناه صلح، عزت، مدارا، آزادی، برابری و همبستگی رشد یابد؛
باتوجه به اینکه اهمیت مراقبت ویژه از کودک در اعلامیه ژنو درباره حقوق کودک مورخ ١٩٢۴ و در اعلامیه حقوق کودک مصوب مجمع عمومی مـورخ ٢٠ نـوامبر ١٩۵٩ تصریح گردیده و همچنین در اعلامیه جهانی حقوق بشر، در پیماننامه بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (به‌ویژه مواد ٢٣ و ٢۴ ، در پیماننامه بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به‌ویژه ماده ١٠ و در اساسنامه‌ها و اسناد سازمان‌های تخصصی و سازمان‌های بین‌المللی مرتبط با رفاه کودکان به‌رسمیت شناخته شده است؛
باتوجه به اینکه در اعلامیه حقوق کودک تصریح گردیده است ”کودک به‌دلیل عدم رشد کامل جسمی و ذهنی، در دوران قبل از تولد و نیز پس از آن، نیازمند محافظت و مراقبت ویژه از جمله حمایت حقوقی مناسب است”؛
با یادآوری مفاد اعلامیه اصول اجتماعی و حقوقی راجع به حمایت و رفاه کودکان و با اشاره خاص به امر حضانت اطفال توسط خانواده جانشین و موضوع فرزندخواندگی ملی و بین‌المللی، همچنین مقررات ملل متحد مبنی بر استفاده از حداقل ضوابط لازم در دادرسی اطفال (مقررات پکن) و اعلامیه حمایت از زنان و کودکان در شرایط اضطراری و مخاصمات مسلحانه؛ با اذعان به اینکه در تمام کشورهای جهان، کودکانی هستند که در شرایط فوق‌العاده دشوار زندگی می‌کنند و این‌گونه کودکان نیازمند توجه ویژه می‌باشند؛
باتوجه به اهمیت سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی هریک از ملل در مورد حمایت و رشد هماهنگ کودک و با اذعان به اهمیت همکاری‌های بین‌المللی برای بهبود شرایط زندگی کودکان در همه کشورها، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، به‌شرح زیر توافق نمودند.
بخش اول
ماده ١
ازنظر پیماننامه حاضر، منظور از کودک، هر انسان کمتر از ١٨ سال سن است مگر اینکه، طبق قانون قابل اجرا در مورد کودک، سن بلوغ زودتر حاصل شود.
ماده ٢
- دول عضو باید حقوق مندرج در پیماننامه حاضر را برای تمام کودکانی که تحت صلاحیت آنها هستند، بدون هیچ‌گونه تبعیض و بدون توجه به نژاد، رنگ، جنسیت، زبان، مذهب، عقیده سیاسی و عقیده دیگر، اصلیت ملی، قومی یا اجتماعی، دارایی، معلولیت، ولادت یا هر وضعیت دیگر کودک یا والدین یا سرپرستان قـانونی او محترم شمرده و تضمین کنند.
- دول عضو پیماننامه باید تمامی اقدامات مقتضی را برای تضمین حمایت از کودک در قبال کلیه اشکال تبعیض یا مجازات براساس موقعیت، فعالیت‌ها، عقاید ابراز شده یا اعتقادات والدین، سرپرستان قانونی یا اعضای خانواده کودک به‌عمل آورند.
ماده ٣
- در تمام اقدامات مربوط به کودکان که توسط مؤسسات رفاه اجتماعی دولتی یا خصوصی، دادگاه‌ها، مقامات اجرایی یا نهادهای قانون‌گذاری به‌عمل آید، بهترین منافع کودک باید از اهم ملاحظات باشد.
- دول عضو متعهد می‌شوند حمایت و مراقبت لازم برای رفاه کودک را باتوجه به حقوق و تکالیف والدین، سرپرستان قانونی یا دیگر اشخاصی که قانوناً مسئول کودک هستند، تضمین نمایند و در این راستا باید کلیه اقدامات قانونی و اجرایی لازم را به‌عمل آورند.
- دول عضو باید تضمین کنند که موسسات، خدمات و تسهیلات (امکانات) مسئول مراقبت و حمایت از کودکان باید مطابق با معیارهای مقرر توسط مقامات ذیصلاح باشند، مخصوصا از حیث ایمنی، بهداشت، تعداد و صلاحیت کارکنان و همچنین نظارت شایسته؛
ماده ۴
دول عضو باید کلیه اقدامات تقنینی، اجرایی و سایر اقدامات مقتضی برای تحقق حقوقی که در پیماننامه حاضر به‌رسمیت شناخته شده است را معمول دارند. با توجه به حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، دول عضو باید اقدامات مذکور را با به‌کارگیری حداکثر منابع موجود خود و در صورت لزوم در چارچوب همکاری‌های بین‌المللی به‌عمل آورند.
ماده ۵
دول عضو باید مسئولیت‌ها، حقوق و تکالیف والدین یا برحسب مورد، اعضای خانواده یا اجتماع گسترده‌ای که از طریق عرف محلی به وجود می‌آید، سرپرستان قانونی یا سایر اشخاصی که قانونا مسئول کودک هستند را محترم شمارند و راهنمایی و ارشاد لازم جهت اعمال حقوق به‌رسمیت شناخته در پیماننامه حاضر را به‌طریقی که موجب بالندگی (تکامل) توانایی‌های کودک شود، ارائه دهند.
ماده ۶
۶.۱. دول عضو حق ذاتی حیات را برای تمام کودکان به‌رسمیت می‌شناسند.
۶.۲. دول عضو باید حتی‌الامکان بقاء و رشد کودک را تضمین کند.
ماده ٧
۷.۱. تولد کودک باید بلافاصله پس از ولادت او ثبت شود و کودک از بدو تولد از حق داشتن نام، حق کسب تابعیت و تا حد امکان از حق شناختن والدین و قرار گرفتن تحت مراقبت آنان برخوردار خواهد بود.
۷.۲. دول عضو باید اعمال حقوق مذکور را مطابق با قوانین داخلی خود و تعهدات ناشی از اسناد بین‌المللی مربوطه در این زمینه، به‌ویژه در مواردی که اعمال نشدن این حقوق موجب بی‌تابعیتی کودک شود، تضمین نمایند.
ماده ٨
۸.۱. دول عضو متعهد می‌شوند حق کودک برای حفظ هویت خود، از جمله تابعیت، نام و روابط خانوادگی را مطابق قانون و فارغ از هرگونه مداخله غیرقانونی، محترم بشمارند.
۸.۲. در مواردی‌که کودک به‌صورت غیرقانونی از تمام یا برخی از حقوق مربوط به هویت خود محروم شود، دول عضو باید حمایت و مساعدت مقتضی را برای احیای سریع هویت او فراهم آورند.
ماده ٩
۹.۱. دول عضو باید تضمین کنند که کودک از والدین خود برخلاف میل آنان جدا نشود مگر در مواردی‌که مقامات صلاحیت‌دار مطابق قوانین و مقررات قابل اعمال و پس از بررسی‌های قضایی حکم دهند که این جدایی برای بهترین منافع کودک ضروری است. چنین حکمی ممکن است در مواردی خاص، از قبیل سوءِاستفاده یا بی‌توجهی والدین به کودک، یا زمانی که والدین جدا از یکدیگر زندگی می‌کنند و باید در مورد محل اقامت کودک تصمیم‌گیری شود، ضروری باشد.
۹.۲. در هر یک از مراحل دادرسی مربوط به بند یک این ماده، به همـه طرف‌های ذی‌نفع باید فرصت داده شود در مراحل دادرسی شرکت کنند و نظرات خود را ابراز نمایند.
۹.۳. دول عضو باید حق کودک جدا شده از یک یا هر دو والد خود را برای حفظ روابط شخصی و تماس مستقیم و منظم با هر دو والد محترم شمرند مگر آنکه این امر مغایر با بهترین منافع کودک باشد.
۹.۴. هرگاه این جدایی ناشی از اقدامات یک دولت عضو، از قبیل بازداشت، حبس، تبعید، اخراج یا فوت یک یا هر دو والد یا کودک (از جمله فوتی که در حین توقیف شخص توسط دولت انجام می‌شود) باشد، دولت عضو باید بنابه درخواست، اطلاعات ضروری مربوط به محل اقامت عضو/ اعضای غایب خانواده را در اختیار والدین، کودک یا عندالاقتضا، یکی دیگر از اعضای خانواده قرار دهد، مگر آنکه ارائه این اطلاعات مخل رفاه کودک باشد. علاوه بر این، دول عضو باید تضمین کنند که تسلیم این درخواست فی نفسه تبعات نامطلوبی برای فرد/ افراد ذی‌نفع در پی نداشته باشد.
ماده ١٠
۱۰.۱. مطابق تعهد ناشی از بند یک ماده ٩، دول عضو باید درخواست کودک یا والدین او را برای ورود به یک کشور عضو یا خروج از آن، به‌منظور پیوند مجدد خانواده، با نظر مثبت و به روشی انسانی و سریع بررسی کنند. دول عضو، علاوه بر این، تضمین باید کنند که تسلیم چنین درخواستی تبعات نامطلوبی برای درخواست کنندگان و اعضای خانواده آنان در پی نداشته باشد.
۱۰.۲. کودکی که والدینش مقیم کشورهای مختلفی هستند حق دارد که جز در شرایط استثنایی، به‌صورت منظم روابط شخصی و تماس مستقیم خود را با هر دو والد حفظ نماید. به‌این‌منظور و مطابق با تعهدات کشورهای عضو، به‌موجب بند یک ماده ۹، دول عضو باید حق کودک و والدین او را برای ترک هر کشوری از جمله کشور خود و ورود به کشور خود محترم شمرند. حق ترک هر کشوری تنها مشمول محدودیت‌هایی است که در قانون تصریح شده و برای حفظ امنیت ملی، نظم عمومی، سلامت، اخلاق عمومی یا حقوق و آزادی‌های دیگران ضروری و با سایر حقوق به‌رسمیت شناخته شده در پیماننامه حاضر منطبق باشد.
ماده ١١
۱۱.۱. به‌منظور مبارزه با انتقال غیرقانونی کودکان به خارج از کشور و بازنگشتن کودکان مقیم خارج، دول عضو باید اقداماتی را معمول دارند.
۱۱.۲. در این راستا، دول عضو باید انعقاد توافق‌نامه‌های دو جانبه یا چند جانبه یا الحاق به توافق‌نامه‌های موجود را تشویق نمایند.
ماده ١٢
۱۲.۱. دول عضو باید تضمین نمایند کودکی که قادر به شکل دادن به عقاید خود است حق ابراز آزادانه این عقاید را در کلیه اموری که به وی مربوط می‌شود داشته باشد و متناسب با سن و میزان رشد فکری کودک، به نظرات وی اهمیت داده شد.
۱۲.۲. بدین‌منظور، باید به‌ویژه برای کودک این فرصت فراهم شود تا بتواند در کلیه مراحل رسیدگی قضایی و اجرایی مربوط به خود مستقیماً یا از طریق نماینده یا نهاد مقتضی و مناسب، به‌روشی منطبق با مقررات شکلی در قوانین داخلی، نظرات خود را اظهار نماید.
ماده ١٣
13.1. کودک باید حق آزادی بیان داشته باشد. حق مذکور شامل آزادی جستجو، دریافت و ارائه اطلاعات و عقاید از هر قبیل بدون توجه به مرزهاست، اعم از اینکه به‌طور شفاهی، کتبی، چاپ شده، یا به‌شکل آثار هنری یا از طریق رسانه‌ای که کودک انتخاب کند در دسترس قرار گیرد.
۱۳.۲. اعمال حق مذکور ممکن است منوط به برخی محدودیت‌ها باشد، لیکن این محدودیت‌ها باید تنها منحصر به مواردی باشد که در قانون تصریح شده و بنابه یکی از دلایل زیر ضروری باشد:
۱۳.۲.۱. برای رعایت حقوق و حیثیت دیگران؛
۱۳.۲.۲. برای حفظ امنیت ملی، نظم عمومی، سلامت عمومی یا اخلاق عمومی؛
ماده ١۴
۱۴.۱. دول عضو باید حق آزادی اندیشه، عقیده و مذهب را برای کودک محترم شمرند.
۱۴.۲. دول عضو باید حقوق و تکالیف والدین و برحسب مورد، سرپرستان قانونی را در هدایت کودک برای اعمال حقوق به‌طریقی که موجب بالندگی (تکامل) توانایی‌های وی شود، محترم شمرند.
۱۴.۳. آزادی ابراز مذهب یا اعتقادات تنها میتواند مشمول محدودیت‌هایی باشد که در قانون تصریح شده و برای حفظ امنیت، نظم، سلامت و اخلاق عمومی یا حقوق و آزادی‌های اساسی دیگران ضروری است.
ماده ١۵
۱۵.۱. دول عضو، حقوق کودک را در مورد آزادی تشکیل اجتماعات و شرکت در مجامع مسالمت‌آمیز به رسمیت می‌شناسد.
۱۵.۲. به‌غیر از محدودیت‌هایی که در قانون تصریح شده و در یک جامعه مردم‌سالار برای حفظ امنیت ملی یا عمومی، نظم و سلامت و اخلاق عمومی یا حمایت از حقوق و آزادی‌های دیگران ضروری است، نباید هیچ‌گونه محدودیتی در اِعمال حقوق مذکور ایجاد گردد.
ماده ١۶
۱۶.۱. حریم خصوصی، خانوادگی، خانه یا مکاتبات هیچ کودکی، نباید مورد مداخله خودسرانه یا غیرقانونی قرار گیرد یا به‌صورت غیرقانونی حیثیت او مورد تعرض قرار گیرد.
۱۶.۲. کودک، حق برخورداری از حمایت قانون را در برابر این‌گونه مداخلات و تعرضات دارد.
ماده ١٧
دول عضو به عملکرد مهم رسانه‌های گروهی واقف‌اند و تضمین خواهند کرد که کودک به اطلاعات و مطالب از منابع گوناگون ملی و بین‌المللی دسترسی داشته باشد، به‌ویژه اطلاعات و مطالبی که هدف آنها ترویج رفاه اجتماعی، معنوی و اخلاقی و بهداشت جسمی و روانی کودک است. بدین منظور، دول عضو اقدامات زیر را به‌عمل خواهند آورد.
17.1. تشویق رسانه‌های گروهی به انتشار و پخش اطلاعات و مطالبی که برای کودک از نظر اجتماعی و فرهنگی سودمند و مطابق با روح ماده بیست و نه باشد؛
۱۷.۲. تشویق همکاری‌های بین‌المللی در زمینه تولید، مبادله و انتشار این‌گونه اطلاعات و مطالب از منابع گوناگون فرهنگی، ملی و بین‌المللی؛
۱۷.۳. تشویق تولید و انتشار کتاب‌های کودکان؛
۱۷.۴. تشویق رسانه‌های گروهی به بذل توجه خاص به احتیاجات زبانی کودکانی‌که به گروه‌های اقلیت یا بومی تعلق دارند؛
۱۷.۵. تشویق تهیه رهنمودهای مناسب برای حمایت از کودک در برابر اطلاعات و مطالبی که به سعادت وی آسیب می‌رساند با درنظر داشتن مفاد مندرج در مواد سیزده و هجده؛
ماده ١٨
۱۸.۱. دول عضو باید حداکثر تلاش خود را برای تضمین شناسایی اصل مسئولیت مشترک هر دو والد در مورد تربیت و رشد کودک به‌کار بندند. والدین یا برحسب مورد، سرپرستان قانونی مسئولیت عمده را در پرورش و رشد کودک برعهده دارند. منافع عالیه کودک اساسی‌ترین موضوع مورد توجه آنان خواهد بود.
۱۸.۲. به‌منظور تضمین و ترویج حقوق مندرج در پیماننامه حاضر، دول عضو باید مساعدت‌های لازم را به والدین و سرپرستان قانونی در جهت ایفای مسئولیت‌هایشان برای تربیت کودک به‌عمل آورند و توسعه مؤسسات، تسهیلات و خدمات را برای مراقبت از کودکان تضمین کنند.
۱۸.۳. دول عضو، باید کلیه اقدامات لازم را به‌عمل آورند تا اطمینان حاصل شود حق کودکانی که والدینشان شاغلند در برخورداری از خدمات و تسهیلات مربوط به نگهداری این‌گونه کودکان مورد تضمین است.
ماده ١٩
19.1. دول عضو باید کلیه اقدامات تقنینی، اجرایی، اجتماعی و آموزشی لازم را برای تضمین حمایت از کودک در قبال کلیه اشکال خشونت جسمی یا روحی، آسیب‌رسانی یا سوءاستفاده، بی‌توجهی یا سهل‌انگاری، بدرفتاری یا بهره‌کشی از جمله سوءاستفاده جنسی، در حین مراقبت توسط والد (یا والدین)، سرپرست (یا سرپرستان) قانونی یا هر شخص دیگری که عهده‌دار مراقبت از کودک است به‌عمل آورند.
۱۹.۲. این‌گونه اقدامات حمایتی باید، در موارد مقتضی، شامل روش‌های مؤثر برای ایجاد برنامه‌های اجتماعی در جهت فراهم نمودن پشتیبانی لازم از کودک و کسانی‌که عهده‌دار مراقبت از کودک هستند و نیز پشتیبانی از دیگر روش‌های پیشگیری و شناسایی، گزارش‌دهی، ارجاع، تحقیق، درمان و پیگیری موارد سوء رفتار با کودک، که قبلاً ذکر گردید و برحسب مورد پشتیبانی از طریق مداخله قضایی باشد.
ماده ٢٠
۲۰.۱. کودکی که به‌طور موقت یا دائم از محیط خانوادگی خود محروم شده است یا کودکی که به‌خاطر منافع عالیه‌اش به او اجازه داده نمی‌شود که در آن محیط باقی بماند، سزاوار حمایت و مساعدت خاص از سوی دولت است.
۲۰.۲. دول عضو باید طبق قوانین داخلی خود، برای این‌گونه کودکان مراقبت‌های جایگزین را تضمین کنند.
۲۰.۳. چنین مراقبتی ممکن است، شامل نگهداری توسط خانواده جانشین، کفیل در حقوق اسلامی، فرزندخواندگی یا در صورت لزوم، سپردن به مؤسسات مناسب برای مراقبت از کودکان باشد. هنگام بررسی راه‌حل‌ها، باید به مطلوبیت استمرار در تربیت کودک و نیز به پیشینه قومی، مذهبی، فرهنگی و زبانی کودک توجه شایسته نمود.
ماده ٢١
آن دسته از دول عضو که نظام فرزندخواندگی را به‌رسمیت می‌شناسند یا آن‌را مجاز می‌دانند باید تضمین نمایند که بهترین منافع کودک مهمترین نکته مورد توجه است و در اینباره اقدامات زیر را به‌عمل خواهند آورد:
۲۱.۱. تضمین اینکه فرزندخواندگی تنها با مجوز مقامات صلاحیت‌دار و مطابق با قوانین و مقررات قابل اعمال و براساس اطلاعات موثق و قابل اطمینان، باتوجه به وضعیت کودک در ارتباط با والدین، خویشاوندان و سرپرستان قـانونی‌اش صورت پذیرد و در صورت لزوم، اشخاص ذی‌نفع رضایت آگاهانه خود را در مورد فرزندخواندگی براساس مشاوره‌های مقتضی اعلام کرده باشند.
21.2. فرزندخواندگی در کشورهای دیگر را به‌عنوان روش دیگری برای مراقبت از کودک، در مواردی‌که امکان سپردن کودک به‌عنوان فرزندخوانده به یک خانواده وجود ندارد یا هیچ‌گونه روش مناسب دیگری برای مراقبت از کودک در کشور متبوع وی نیست، به‌رسمیت خواهند شناخت.
۲۱.۳. تضمین برخورداری کودکانی‌که در سایر کشورها پذیرفته می‌شوند از مراقبت‌ها و حقوقی که به هنگام فرزندخواندگی در کشور خود، شامل حال آنها می‌شود.
۲۱.۴. اتخاذ کلیه اقدامات لازم به‌منظور تضمین اینکه فرزندخواندگی در کشور دیگر برای اشخاص مربوطه متضمن درآمدهای (منافع) مالی ناروا نباشد.
۲۱.۵. ترویج اهداف ماده حاضر در موارد مقتضی از طریق انعقاد پیمان‌نامه‌ها یا اتخاذ تدابیر دو یا چند جانبه و در این چارچوب، تلاش برای حصول اطمینان از اینکه فرزندخواندگی کودک در کشور دیگر تنها توسط مقامات یا نهادهای صلاحیت‌دار صورت می‌پذیرد.
ماده ٢٢
۲۲.۱. دول عضو، باید اقدامات لازم را برای تضمین این امر به‌عمل آورند تا کودکی که متقاضی پناهندگی است یا طبق قوانین و مقررات بین‌المللی یا داخلی، پناهنده محسوب می‌شود، اعم از اینکه همراه والدین خود یا شخص دیگری باشد یا همراه نداشته باشد، از حمایت مناسب و مساعدت بشردوستانه در برخورداری از حقوق مندرج قابل اعمال در این پیماننامه و سایر اسناد بین‌المللی مربوط به حقوق بشر یا بشردوستانه که دول عضو به آنها ملحق شده‌اند، بهره‌مند شود.
۲۲.۲. به‌این منظور، دول عضو باید در مواردی‌که مقتضی بدانند، با ملل متحد و نیز سایر سازمان‌های بین‌المللی یا غیردولتی ذی‌ربط در هر تلاشی جهت مساعدت و حمایـت از این‌گونه کودکان و ردیابی والدین یا سایر اعضای خانواده کودک پناهنده، بـه منظور کسب اطلاعات لازم برای پیوستن مجدد وی به خانواده‌اش، همکاری کنند. در مواردی که نتوان والدین یا دیگر اعضای خانواده را یافت، باید برای چنین کودکی همان حمایتی را فراهم نمود که مطابق مفاد پیماننامه حاضر برای کودکانی که موقتاً یا به‌طور دائم از محیط خانوادگی محروم شده‌اند در نظر گرفته می‌شود.
ماده ٢٣
۲۳.۱. دول عضو، اذعان دارند کودکی که از لحاظ جسمی یا ذهنی معلول است باید از زندگی کامل و محترمانه، در شرایطی که متضمن کرامت و افزایش اتکا به نفس او باشد و مشارکت فعال او را در جامعه تسهیل نماید، برخوردار باشد.
23.2. دول عضو، حق کودکان معلول را برای برخورداری از مراقبت ویژه بـه‌رسمیت می‌شناسند و بسته به منابع موجود، مساعدت مورد تقاضا و متناسب بـا شرایط کودک، والدین یا سایر مراقبان کودک را برای کودک واجد شرایط و کسانی که مسئول مراقبـت از او هستند تشویق و تضمین خواهند کرد.
۲۳.۳. با تشخیص نیازهای ویژه کودک معلول مساعدت، مقرر در بند ٢ ماده حاضر باید در صورت امکان، با در نظرگرفتن امکانات مالی والدین یا دیگر مراقبان کودک، به رایگان ارائه شود و باید به‌گونه‌ای طراحی شود که متضمن دسترسی مؤثر کودک معلول به تحصیل، دوره‌های آموزشی، خدمات بهداشتی، خدمات توانبخشی، آماده‌سازی برای اشتغال و امکانات تفریحی باشد؛ به‌نحوی‌که موجب دستیابی کودک به بالاترین حد ادغام در جامعه و رشد فردی، از جمله رشد فرهنگی و معنوی وی باشد.
۲۳.۴. دول عضو، در کنار همکاری‌های بین‌المللی، باید اطلاعات مقتضی را در زمینه مراقبت‌های بهداشتی برای پیشگیری و معالجات پزشکی، روانشناسی و توانبخشی کودکان معلول تبادل کنند. مبادله اطلاعات مذکور، از جمله شامل انتشار اطلاعات مربوط به روش‌های توانبخشی، آموزش و خدمات حرفه‌ای و دسترسی بدان‌هاست و هدف آن قادر ساختن کشورهای عضو به بهبود توانایی‌ها و مهارت‌ها و گسترش تجربیات‌شان در این زمینه‌هاست. در این مورد، باید توجه خاصی به نیازهای کشورهای در حال توسعه مبذول گردد.
ماده ٢۴
۲۴.۱. دول عضو، حق کودک را برای برخورداری از بالاترین معیارهای بهداشتی و تسهیلات قابل حصول برای درمان بیماری و بازیابی سلامت به‌رسمیت می‌شناسند. کشورهای عضو برای تضمین این امر که هیچ کودکی از حق دسترسی به چنین خدمات بهداشتی محروم نماند تلاش خواهند کرد.
۲۴.۲. دول عضو باید اعمال کامل حق مذکور را پیگیری نمایند و به‌ویژه در موارد زیر اقدامات مقتضی را به عمل آورند.
۲۴.۲.۱. کاهش مرگ و میر نوزادان و کودکان؛
۲۴.۲.۲. تضمین ارائه کمک‌های پزشکی و مراقبت‌های بهداشتی لازم برای همه کودکان با تأکید بر گسترش مراقبت‌های بهداشتی اولیه؛
۲۴.۲.۳. مبارزه علیه بیماری‌ها و سوءِتغذیه در چارچوب مراقبت‌های بهداشتی اولیه از جمله از طریق به‌کار بستن فن‌آوری موجود و فراهم ساختن مواد غذایی مقوی و کافی و آب آشامیدنی سالم با توجه به خطرات آلودگی محیط زیست؛
۲۴.۲.۴. تضمین مراقبت‌های بهداشتی پیش و پس از زایمان برای مادران؛
۲۴.۲.۵. تضمین اینکه همه اقشار جامعه، به‌ویژه والدین و کودکان، از آموزش‌های مربوطه آگاهی و به آنها دسترسی داشته باشند و در استفاده از دانش پایه در مورد بهداشت و تغذیه کودک، مزایای تغذیه با شیر مادر، بهداشت فردی و بهداشت محیط و پیشگیری از سوانح مورد حمایت قرار گیرند؛
۲۴.۲.۶. توسعه مراقبت‌های بهداشتی پیشگیرانه، ارائه راهنمایی‌های لازم به والدین و آموزش تنظیم خانواده و خدمات مربوطه؛
۲۴.۳. دول عضو باید به‌منظور برچیدن روش‌های سنتی که به سلامت کودک آسیب می‌رسانند، کلیه اقدامات مناسب و مؤثر را به عمل آورند.
۲۴.۴. دول عضو برای دستیابی تدریجی به تحقق کامل حقوق مندرج در ماده حاضر متعهد می‌شوند همکاری‌های بین‌المللی را در اینباره ترویج و تشویق نمایند. در این‌مورد باید به نیازهای کشورهای در حال توسعه توجه خاصی مبذول گردد.
ماده ٢۵
دول عضو، حق کودکی که توسط مقامات ذیصلاح به‌منظور مراقبت، حمایت یا بازیابی سلامت جسمی یا روحی به خانواده یا موسسه‌ای سپرده شده است را جهت انجام بررسی ادواری نحوه رفتار با کودک و کلیه شرایط دیگر مربوط به نگهداری از وی به‌رسمیت می شناسند.
ماده ٢۶
۲۶.۱. دول عضو باید حق هر کودک را برای برخورداری از تأمین اجتماعی، از جمله بیمه اجتماعی، به‌رسمیت شناسند و اقدامات لازم را برای دستیابی به تحقق کامل این حق، مطابق با قوانین داخلی خود به‌عمل آورند.
۲۶.۲. مزایای مذکور در موارد مقتضی باید با توجه به منابع و شرایط کودک و اشـخاص مسئول نگهداری از او و نیز سایر ملاحظات مربوط به درخواست مزایا از سوی خود کودک یا از طرف او اعطا شوند.
ماده ٢٧
۲۷.۱. دول عضو، حق تمامی کودکان را به برخورداری از سطح زندگی مناسب برای رشد جسمی، ذهنی، معنوی، اخلاقی و اجتماعی به رسمیت می‌شناسند.
۲۷.۲. والد (یا والدین) یا دیگر اشخاص مسئول کودک در حد توان و امکانات مالی خود مسئولیت اساسی را در تأمین شرایط زندگی لازم برای رشد کودک برعهده دارند.
۲۷.۳. دول عضو، مطابق با شرایط داخلی و در حد امکانات خود، باید اقدامات مقتضی را برای کمک به والدین و دیگر اشخاص مسئول کودک برای اعمال حق مذکور به‌عمل آورند و در صورت نیاز، به‌ویژه در ارتباط با تغذیه و پوشاک و مسکن، کمک‌های مادی و برنامه‌های پشتیبانی فراهم کنند.
۲۷.۴. دول عضو باید کلیه اقدامات لازم را برای تضمین پرداخت نفقه کودک توسط والدین یا دیگر اشخاصی که از نظر مالی مسئولیت کودک را به عهده دارند، چه در داخل هر یک از دول عضو و چه در خارج از آن، به‌عمل آورند. به‌ویژه، در مواردی‌که شخص مسئول امور مالی کودک در کشور دیگری غیر از کشور کودک زندگی می‌کند، دول عضو باید الحاق به توافق‌نامه‌های بین‌المللی یا انعقاد چنین توافق‌نامه‌هایی و نیز اتخاذ سایر ترتیبات لازم را تسهیل نمایند.
ماده ٢٨
۲۸.۱. دول عضو، حق کودک را برای برخورداری از آموزش به‌رسمیت می‌شناسند و برای دستیابی تدریجی به این حق، بر پایه ایجاد فرصت‌های برابر، باید به‌طور خاص اقدامات ذیل را معمول دارند:
۲۸.۱.۱. اجباری و رایگان نمودن آموزش ابتدایی برای همگان؛
۲۸.۱.۲. تشویق، توسعه اشکال مختلف آموزش متوسطه، از جمله آموزش عمومی و حرفه‌ای، فراهم آوردن و در دسترس قرار دادن آن برای همه کودکان و به‌عمل آوردن اقدامات مقتضی از قبیل ارائه آموزش رایگان و اعطای کمک‌های مالی در صورت نیاز؛
۲۸.۱.۳. در دسترس قرار دادن آموزش عالی برای همگان براساس شایستگی و از هر طریق مناسب؛
۲۸.۱.۴. فراهم آوردن و در دسترس قرار دادن اطلاعات و راهنمایی‌های آموزشی و حرفه‌ای برای تمام کودکان؛
۲۸.۱.۵. اتخاذ اقداماتی جهت حضور منظم در مدارس و کاهش موارد ترک تحصیل؛
۲۸.۲. دول عضو باید کلیه اقدامات مقتضی را برای تضمین این امر که انضباط در مدارس مطابق با کرامت انسانی کودک و مفاد پیماننامه حاضر اعمال شود معمول دارند.
۲۸.۳. دول عضو باید همکاری‌های بین‌المللی را در موارد مربوط به آموزش، به‌ویژه در جهت مشارکت در ریشه‌کن ساختن جهل و بی‌سوادی در سراسر جهان و تسهیل دسترسی به دانش علمی و فنی و روش‌های نوین تدریس، تشویق و ترویج نمایند. در اینباره باید توجهی ویژه به نیازهای کشورهای در حال توسعه مبذول گردد.
ماده ٢٩
۲۹.۱. دول عضو، توافق دارند که آموزش کودک باید در راستای اهداف زیر باشد:
۲۹.۱.۱. رشد شخصیت، استعدادها و توانایی‌های جسمی و ذهنی کودک تا حد امکان؛
۲۹.۱.۲. افزایش احترام به حقوق بشر و آزادی‌های اساسی و اصول مندرج در منشور ملل متحد؛
۲۹.۱.۳. افزایش احترام به والدین کودک، هویت فرهنگی، زبان و به ارزش‌های ملی کشوری که کودک در آن زندگی می‌کند و موطن اصلی اوست و به تمدن‌های متفاوت بـا تمدن وی؛
۲۹.۱.۴. آماده‌سازی کودک برای یک زندگی مسئولانه در جامعه‌ای آزاد و با روحیه‌ای مملو از تفاهم، صلح، مدارا، برابری جنسیتی، و دوستی میان همه مردمان، گروه‌های قومی، ملی و مذهبی و افرادی که منشأ بومی دارند؛
۲۹.۱.۵. افزایش احترام به محیط زیست طبیعی؛
۲۹.۲. هیچ بخشی از ماده حاضر یا ماده ٢٨ نباید به‌گونه‌ای تفسیر شود که مخّل آزادی افراد و نهادها برای تأسیس و اداره مؤسسات آموزشی گردد، منوط به اینکه اصول مقرر در بند یک ماده حاضر و شرایط مربوط به انطباق آموزشی در این‌گونه مؤسسات با معیارهای حداقل که توسط دولت تعیین می‌گردد، همواره رعایت شوند.
ماده ٣٠
در کشورهایی که اقلیت‌های قومی، مذهبی، زبانی و بومی وجود دارند، کودک متعلق به این‌گونه اقلیت‌ها نباید از حق برخورداری از فرهنگ خود و حق ابراز و انجام اعمال مذهبی یا استفاده از زبان خود در اجتماع محروم شود.
ماده ٣١
۳۱.۱. دول عضو، حق کودک را برای استراحت، داشتن اوقات فراغت، پرداختن به بازی و فعالیت‌های تفریحی متناسب با سن کودک و مشارکت آزادانه در زندگی فرهنگی و هنری به‌رسمیت می‌شناسند.
۳۱.۲. دول عضو باید حق کودک را برای مشارکت کامل در زندگی فرهنگی و هنری، محترم شمرده و آن را ترویج کنند و تأمین فرصت‌های برابر و متناسب را برای فعالیت‌های فرهنگی، هنری و تفریحی تشویق نمایند.
ماده ٣٢
۳۲.۱. دول عضو، حق کودک را برای برخورداری از حمایت در برابر بهره‌کشی اقتصادی و انجام هرگونه کاری که ممکن است زیان‌بار باشد یا خللی در تحصیل کودک وارد آورد یا به سلامتی کودک یا رشد جسمانی، ذهنی، روحی و اخلاقی یا اجتماعی او آسیب رساند به‌رسمیت می‌شناسند.
۳۲.۲. دول عضو باید برای تضمین اجرای مفاد ماده حاضر اقدامات تقنینی، اجرایی، اجتماعی و آموزشی به‌عمل آورند. بدین منظور و با عنایت به مفاد سایر اسناد بین‌المللی مربوطه، دول عضو به‌ویژه اقدامات ذیل را به‌عمل خواهند آورد:
۳۲.۲.۱. تعیین حداقل سن یا حداقل سنین برای اشتغال به‌کار؛
۳۲.۲.۲. تدوین مقررات مناسب در ارتباط با ساعات کار و شرایط کار؛
۳۲.۲.۳. تعیین مجازات‌ها یا سایر ضمانت‌های اجرایی مناسب دیگر جهت تضمین اجرای مؤثر مفاد ماده حاضر؛
ماده ٣٣
دول عضو باید کلیه اقدامات مقتضی، از جمله اقدامات تقنینی، اجرایی، اجتماعی و آموزشی، را جهت حمایت از کودکان در برابر استفاده غیر مجاز از داروهای مخدر و روان‌گردان که در اسناد بین‌المللی مربوطه تعریف شده‌اند و جلوگیری از اسـتفاده از کودکان در تولید غیرمجاز و قاچاق این‌گونه مواد به‌عمل آورند.
ماده ٣۴
دول عضو متعهد می‌شوند از کودک در برابر کلیه اشکال بهره‌کشی و سوءاستفاده جنسی حمایت کنند. بدین منظور، دول عضو باید به‌ویژه کلیه اقدامات مقتضی ملی دو و چند جانبه را به‌عمل آورند تا از موارد زیر جلوگیری نمایند:
۳۴.۱. تشویق یا وادار کردن کودک به پرداختن به هرگونه فعالیت جنسی غیرقانونی؛
۳۴.۲. استفاده استثمارگونه از کودکان در فحشا یا دیگر اعمال جنسی غیرقانونی؛
۳۴.۳. استفاده استثمارگونه از کودکان در نمایش‌ها یا مطالب هرزه‌نگاری (پورنوگرافیک)؛
ماده ٣۵
دول عضو، باید کلیه اقدامات مقتضی ملی، دو و چندجانبه را برای جلوگیری از ربوده شدن، فروش یا قاچاق کودکان به‌هر منظور و به‌هر شکل به‌عمل آورند.
ماده ٣۶
دول عضو باید از کودکان در برابر کلیه اشکال بهره‌کشی که به هر یک از جوانب سعادت کودک لطمه وارد می‌آورد، حمایت کنند.
ماده ٣٧
دول عضو تضمین خواهند کرد که:
۳۷.۱. هیچ کودکی نباید مورد شکنجه یا رفتارها یا مجازات‌های غیرانسانی یا تحقیرآمیز قرار گیرد. مجازات اعدام یا حبس ابد بدون امکان آزادی، نباید در مورد جرم‌هایی که اشخاص زیر ١٨ سال مرتکب می‌شوند اعمال گردد.
۳۷.۲. هیچ کودکی نباید به‌طور غیرقانونی یا خودسرانه از آزادی محروم شود. دسـتگیری، بازداشت یا زندانی کردن کودک باید مطابق قانون و تنها به‌عنوان آخرین راه چاره و طی کوتاهترین زمان ممکن صورت پذیرد؛
۳۷.۳. با هرکودکی که از آزادی محروم شده است باید رفتاری انسانی و همراه با احترام به کرامت ذاتی انسان داشت، به‌نحوی‌که نیازهای ویژه سنی وی در نظر گرفته شود. به‌ویژه، کودک محروم از آزادی باید از بزرگسالان جدا شود مگر آنکه این امر مغایر با بهترین منافع کودک تشخیص داده شود. کودک محروم از آزادی، جز در موارد استثنایی، حق دارد با خانواده خود از طریق مکاتبه و ملاقات ارتباط برقرار کند.
۳۷.۴. هر کودک محروم از آزادی باید حق دسترسی فوری به معاضدت حقوقی و سایر مساعدت‌های مقتضی را داشته باشد و همچنین حق داشته باشد که محرومیت از آزادی خود را از لحاظ قانونی در برابر دادگاه یا هر مقام صلاحیت‌دار مستقل و بی‌طرف دیگر مورد اعتراض قرار دهد و در چنین مواردی تصمیم فوری نسبت بـه وضع وی اتخاذ گردد.
ماده ٣٨
۳۸.۱. دول عضو، متعهد می‌شوند که در زمان مخاصمات مسلحانه، مقررات حقوق بین‌الملل بشردوستانه قابل اعمال را محترم شمرده و احترام به مقررات مذکور را تضمین نمایند.
38.2. دول عضو باید کلیه اقدامات ممکن را به‌عمل آورند تـا اشخاصی که بـه سن ١۵ سالگی نرسیده‌اند در مخاصمات شرکت مستقیم نداشته باشند.
۳۸.۳. دول عضو، باید از جذب اشخاصی که به سن ١۵ سالگی نرسیده‌اند در نیروهای مسلح خود خودداری کنند. در جذب اشخاص بین ١۵ تـا ١٨ سال، دول عضو تلاش خواهند نمود اولویت را به اشخاصی دهند که سن بیشتری دارند.
۳۸.۴. دول عضو، طبق تعهدات ناشی از حقوق بین‌الملل بشردوستانه مربوط به حمایت از افراد غیر نظامی در مخاصمات مسلحانه، باید کلیه اقدامات ممکن را برای تضمین حمایت و مراقبت از کودکانی که به علت مخاصمات مسلحانه در معرض آسیب قرار می‌گیرند به‌عمل آورند.
ماده ٣٩
دول عضو باید کلیه اقدامات مقتضی را جهت تسریع بهبود جسمی و روحی و سازش مجدد اجتماعی کودکی که قربانی هرگونه بی‌توجهی، بهره‌کشی، سوءاستفاده، شکنجه یا سایر اشکال مجازات، غیرانسانی یا تحقیرآمیز، یا مخاصمات مسلحانه واقع شده است، به‌عمل آورند. این روند بهبودی و سازش مجدد اجتماعی می‌بایست در محیطی که موجب تقویت سلامت، عزت نفس و کرامت کودک شود، انجام گیرد.
ماده ۴٠
۴۰.۱. دول عضو، در مورد کودکان مجرم یا متهم به نقض قوانین کیفری، این حق را به‌رسمیت می‌شناسند که با آنان به‌نحوی رفتار شود که موجب تقویت حس کرامت و ارزش انسانی کودک، احترام کودک به حقوق بشر و آزادی‌های اساسی دیگران شود و در این راستا، سن کودک و مطلوبیت سازش مجدد کودک با جامعه و ایفای نقش سازنده وی در جامعه مورد توجه قرار گیرد.
۴۰.۲. بدین منظور و با عنایت به مفاد مربوطه در اسناد بین‌المللی، دول عضو به‌ویژه موارد زیر را تضمین خواهند کرد.
۴۰.۲.۱. هیچ کودکی نباید به سبب فعل یا ترک فعلی که در زمان ارتکاب به موجب قوانین ملی یا بین‌المللی ممنوع نبوده است، حسب ادعا، متهم یا مظنون به نقض قوانین کیفری شناخته شود.
۴۰.۲.۲. هر کودکی که حسب ادعا، متهم به نقض قوانین کیفری است باید حداقل از تضمین‌های زیر برخوردار باشد:
۴۰.۲.۲.۱. تا زمانی‌که جرم وی طبق قانون ثابت نشده است بی‌گناه فرض شود؛
۴۰.۲.۲.۲. بی‌درنگ و مستقیما و در موارد مقتضی، از طریق والدین یا سرپرستان قانونی خود، از اتهامات وارده علیه خود اطلاع یابد و برای تهیه و ارائه دفاعیه خود از معاضدت حقوقی یا دیگر مساعدت‌های مقتضی برخوردار شود؛
۴۰.۲.۲.۳. رسیدگی به اتهام او بدون تأخیر و توسط مقام قضایی صلاحیت‌دار، مستقل و بی‌طرف طی یک دادرسی عادلانه، مطابق با قانون و با برخورداری از معاضدت حقوقی یا دیگر کمک‌های مقتضی، به‌نحوی‌که با بهترین منافع کودک، به‌ویژه با توجه به سن یا وضعیت او مغایر نباشد و با حضور والدین یا سرپرستان قانونی او صورت پذیرد؛
۴۰.۲.۲.۴. مجبور به ادای شهادت یا اقرار به جرم نگردد و در شرایط برابر، امکان بررسی اظهارات شهود علیه و اجازه برای حضور شهود له و بررسی اظهارات آنان وجود داشته باشد؛
۴۰.۲.۲.۵. در صورتی‌که مجرم شناخته شود، بتواند از مقام قضایی صلاحیت‌دار، مستقل و بی‌طرف بالاتر بخواهد که مطابق قانون، حکم صادره و تبعات ناشی از آن را مورد تجدید نظر قرار دهد.
۴۰.۲.۲.۶. درصورتی‌که کودک قادر به فهمیدن زبان مورد استفاده یا تکلم به آن زبان نباشد بتواند از معاضدت مترجم، به‌طور رایگان برخوردار شود.
۴۰.۲.۲.۷. در کلیه مراحل دادرسی، حریم شخصی وی کاملا محفوظ بماند.
40.3. دول عضو باید در جهت ترویج وضع و تاسیس قوانین، مقررات، مراجع و موسساتی که به‌طور خاص مربوط به کودکان مجرم، متهم یا مظنون به نقض قوانین کیفری باشند، تلاش نمایند و به ویژه اقدامات ذیل را معمول دارند.
۴۰.۳.۱. تعیین حداقل سنی که کمتر از آن کودکان فاقد مسئولیت در نقض قوانین کیفری محسوب گردند.
۴۰.۳.۲. در صورت اقتضاء و مطلوبیت، تدابیری برای برخورد با این‌گونه کودکان، بدون توسل به دادرسی قضایی، اتخاذ گردد، مشروط برآنکه حقوق بشر و تضمینات حقوقی کاملاً رعایت شوند.
40.4. به‌منظور تضمین اتخاذ رفتاری متناسب با سعادت و شرایط و جرم کودکان، تمهیدات مختلفی از قبیل اعمال مقررات مراقبت، راهنمایی و نظارت و نیز مشاوره باید اتخاذ گردد. تعلیق مجازات، فرزندخواندگی، آموزش و برنامه‌های آموزش حرفه‌ای و سایر تدابیری که جانشین مراقبت‌های نهادی باشد نیز باید اتخاذ گردند.
ماده ۴١
هیچ‌یک از مفاد پیماننامه حاضر نباید قوانینی که در جهت تحقق موثرتر حقوق کودک و جزء موارد ذیل باشند را تحت تاثیر قرار دهد.
۴۱.۱. قانون دولت عضو؛
۴۱.۲. مقررات لازم‌الاجرا حقوق بین‌الملل در آن کشور؛
بخش دوم
ماده ۴٢
دول عضو متعهد می‌شوند به‌طور گسترده و به طریقی مناسب و فعال اصول و مفاد پیماننامه حاضر را به‌نحوی یکسان به اطلاع بزرگسالان و کودکان برسانند.
ماده ۴٣
۴۳.۱. به‌منظور بررسی پیشرفت کشورهای عضو در دستیابی به تحقق تعهدات ناشی از پیماننامه حاضر، کمیته حقوق کودک تشکیل خواهد شد که وظایف آن در بندها و مواد بعدی تصریح شده است.
۴۳.۲. کمیته مرکب از ده کارشناس دارای حسن شهرت اخلاقی و صلاحیت‌دار در زمینه‌هایی که در پیماننامه حاضر تصریح گردیده تشکیل خواهد شد. اعضای کمیته از میان اتباع دول عضو، متناسب با پراکندگی جغرافیایی و نظام‌های عمده حقوقی، انتخاب خواهند شد و بنا به صلاحیت شخصی خود به انجام وظیفه در کمیته خواهند پرداخت.
۴۳.۳. اعضای کمیته با رأی مخفی، از میان فهرست افرادی که توسط دول عضو نامزد شده‌اند، انتخاب خواهند شد. هر دولت عضو میتواند یکی از اتباع خود را نامزد نماید.
۴۳.۴. اولین انتخابات کمیته، حداکثر ظرف شش ماه پس از قابل اجرا شدن پیماننامه حاضر و سپس هر دو سال یکبار، برگزار خواهد شد. حداقل چهار ماه پیش از برگزاری هر دوره از انتخابات، دبیرکل سازمان ملل متحد طی نامه‌ای از کشورهای عضو، دعوت خواهد کرد، که ظرف مدت دو ماه، نامزدهای خود را معرفی نمایند. دبیرکل، متعاقباً فهرستی از اسامی همه نامزدها به‌ترتیب حروف الفبا و با ذکر نام کشوری که هر یک از آنها را نامزد نموده است، تهیه و به کشورهای عضو پیماننامه حاضر تسلیم خواهد کرد.
۴۳.۵. انتخابات طی اجلاس کشورهای عضو که به دعوت دبیرکل و در مقر سازمان ملل متحد تشکیل می‌شود، برگزار خواهد شد. در اجلاس‌های مذکور، که با حضور دو سوم کشورهای عضو رسمیت خواهند یافت، افرادی که بیشترین تعداد آراء و اکثریت مطلق آرای نمایندگان حاضر و رأی دهنده کشورهای عضو را به دست آورند به عضویت کمیته انتخاب خواهند شد.
۴۳.۶. اعضای کمیته برای یک دوره چهارساله انتخاب خواهند شد و در صورت نامزدی مجدد، انتخاب آنان بلامانع خواهد بود. دوره عضویت پنج تن از اعضای منتخب در اولین دوره، در پایان دو سال، خاتمه خواهد یافت و بلافاصله، پس از اولین انتخابات، اسامی این پنج نفر از طریق قرعه‌کشی توسط رئیس جلسه تعیین خواهد شد.
۴۳.۷. درصورتی‌که یکی از اعضای کمیته فوت کند یا استعفا دهد یا به هردلیلی اعلام نماید که دیگر قادر به انجام وظیفه در کمیته نمی‌باشد، کشور عضوی که وی را نامزد کرده است کارشناس دیگری را از میان اتباع خود معرفی خواهد کرد تا در صورت تصویب کمیته، تا پایان دوره در کمیته به انجام وظیفه بپردازد.
43.8. کمیته آئین‌نامه داخلی خود را تنظیم خواهد کرد.
43.9. مسئولان کمیته برای یک دوره دو ساله انتخاب خواهند شد.
۴۳.۱۰. جلسات کمیته معمولاً در مقر سازمان ملل متحد یا هر مکان مناسب دیگری که کمیته تعیین کند برگزار خواهد شد. کمیته به‌طور معمول، سالانه تشکیل جلسه خواهد داد. مدت جلسات کمیته در جلسه‌ای با شرکت کشورهای عضو پیماننامه حاضر و منوط به تصویب مجمع عمومی تعیین خواهد شد و در صورت لزوم مورد تجدید نظر قرار خواهد گرفت.
۴۳.۱۱. دبیر کل سازمان ملل متحد، کارمندان و تجهیزات لازم را برای عملکرد ثمربخش کمیته مطابق با مفاد پیماننامه حاضر فراهم خواهد نمود.
۴۳.۱۲. با تأیید مجمع عمومی، اعضای کمیته‌ای که به موجب پیماننامه حاضر تشکیل می‌شود از محل منابع سازمان ملل متحد و طبق شرایطی که مجمع عمومی تعیین می‌نماید حقوق دریافت خواهند کرد.
ماده ۴۴
۴۴.۱. دول عضو، متعهد می‌شوند از طریق دبیر کل سازمان ملل متحد گزارش‌هایی در مورد اقداماتی‌که به‌منظور اجرای حقوق به‌رسمیت شناخته شده در پیماننامه حاضر اتخاذ شده است و پیشرفت‌هایی که در بهره‌مندی از این حقوق صورت گرفته است به ترتیب زیر به کمیته تسلیم نمایند.
۴۴.۱.۱. ظرف دو سال از تاریخ لازم‌الاجرا شدن پیماننامه برای کشور عضو مربوطه؛
۴۴.۱.۲. و پس از آن هر پنج سال یک بار؛
۴۴.۲. گزارش‌هایی که طبق ماده حاضر تهیه می‌شوند باید عوامل و مشکلاتی را که ممکن است موجود باشند و بر میزان انجام تعهدات ناشی از پیماننامه حاضر تأثیر می‌گذارند مشخص سازند. گزارش‌های مزبور، برای آنکه درکی جامع از اجرای پیماننامه در کشور مربوطه به‌دست دهند، باید حاوی اطلاعات کافی نیز باشند.
۴۴.۳. هریک از دول عضو که گزارش اولیه جامعی را به کمیته تسلیم کرده باشد، الزامی ندارد که در گزارش‌های بعدی خود، موضوع بند یک (ب) این ماده و اطلاعات پایه‌ای را که قبلا ارائه نموده است، تکرار کند.
۴۴.۴. کمیته میتواند از کشورهای عضو بخواهد اطلاعات بیشتری در مورد اجرای پیماننامه ارائه دهند.
۴۴.۵. کمیته گزارش فعالیت‌های خود را هردوسال یکبار از طریق شورای اقتصادی و اجتماعی به مجمع عمومی تسلیم خواهد کرد.
۴۴.۶. کشورهای عضو، گزارش‌های خود را به‌طور گسترده در کشور خود در اختیار عموم قرار خواهند داد.
ماده ۴۵
به‌منظور اجرای هر چه موثرتر پیماننامه و تشویق همکاری‌های بین‌المللی در زمینه‌های پیماننامه:
۴۵.۱. سازمان‌های تخصصی، صندوق کودکان سازمان ملل متحد و سایر نهادهای سازمان ملل متحد می‌توانند در بررسی اجرای مفادی از این پیماننامه که در حوزه وظایف آنها واقع می‌شود، مشارکت داشته باشند. کمیته میتواند از سازمان‌های تخصصی، صندوق کودکان سازمان ملل متحد و سایر نهادهای صلاحیت‌دار، که مناسب تشخیص دهد، دعوت نماید تا در مورد اجرای پیماننامه در زمینه‌های مرتبط با حوزه وظایف خود نظرهای تخصصی ارائه نمایند. کمیته میتواند از سازمان‌های تخصصی، صندوق کودکان سازمان ملل متحد و سایر نهادهای سازمان ملل متحد دعوت نماید تا درمورد اجرای پیماننامه در زمینه‌هایی که در حوزه فعالیت‌های آنها واقع می‌شود گزارش‌هایی تسلیم نمایند.
۴۵.۲. کمیته میتواند، در صورتی‌که مناسب بداند، هر یک از گزارش‌های دریافتی از دول عضو را که حاوی درخواست برای مشاوره یا مساعدت فنی یا حاکی از وجود نیاز به آن باشد، همراه با ملاحظات و پیشنهاداتی که ممکن است کمیته در این زمینه داشته باشد برای سازمان‌های تخصصی، صندوق کودکان سازمان ملل متحد و سایر نهادهای صلاحیت‌دار ارسال نماید.
۴۵.۳. کمیته میتواند به مجمع عمومی توصیه کند که دبیر کل از طرف کمیته در مورد موضوعات خاص مربوط به حقوق کودک مطالعاتی را انجام دهد.
۴۵.۴. کمیته میتواند بر پایه اطلاعاتی که از طریق اجرای مواد ۴۴ و ۴۵ پیماننامه حاضر دریافت می‌کند پیشنهادات و توصیه‌های کلی ارائه دهد. این‌گونه پیشنهادات و توصیه‌های کلی باید برای دول عضو مربوطه ارسال گردد و همراه با نظریات دول عضو، چنانچه نظریاتی داشته باشند، به مجمع عمومی گزارش شود.
بخش سوم
ماده ۴۶
پیماننامه حاضر برای امضای کلیه دولت‌ها مفتوح خواهد بود.
ماده ۴٧
اجرای مفاد پیماننامه حاضر منوط به تصویب آن توسط دول عضو خواهد بود. اسناد تصویب در نزد دبیر کل ملل متحد تودیع خواهند شد.
ماده ۴٨
پیماننامه حاضر جهت الحاق کشورها مفتوح خواهد ماند. اسناد الحاق نزد دبیر کل ملل متحد تودیع خواهد شد.
ماده ۴٩
۴۹.۱. پیماننامه حاضر، سی روز پس از سپرده شدن بیستمین سند تصویب یا الحاق به دبیر کل ملل متحد، لازم‌الاجرا خواهد بود.
۴۹.۲. تاریخ لازم‌الاجرا شدن پیماننامه حاضر در مورد هر دولت، پس از سپرده شدن بیستمین سند تصویب یا الحاق به پیماننامه، سی روز پس از تاریخ تودیع سند تصویب یا الحاق توسط آن دولت خواهد بود.
ماده ۵٠
۵۰.۱. یکی از دول عضو میتواند اصلاحیه‌ای پیشنهاد کند و آن‌را به دبیر کل سازمان ملل متحد تحویل دهد. دبیر کل، اصلاحیه پیشنهادی را برای دول عضو ارسال خواهد نمود و از آنها درخواست خواهد کرد نظر خود را درباره برپایی کنفرانس دول عضو برای بررسی و رأی‌گیری در مورد پیشنهادات، اعلام نمایند. چنانچه، ظرف مدت چهارماه از تاریخ ارسال، حداقل یک سوم کشورهای عضو، موافق برگزاری چنین کنفرانسی باشند، دبیرکل، کنفرانس را با پشتیبانی سازمان ملل متحد برگزار خواهد کرد. هر اصلاحیه‌ای که مورد تصویب اکثریت دول عضو حاضر و رأی دهنده در کنفرانس قرار گیرد برای تصویب به مجمع عمومی تسلیم خواهد شد.
۵۰.۲. اصلاحیه‌ای که مطابق با بند ١ ماده حاضر به‌تصویب برسد، پس از تصویب مجمع عمومی و پذیرش دو سوم دول عضو، قابل اجرا خواهد بود.
۵۰.۳. هر زمان که اصلاحیه‌ای قابل اجرا می‌شود، برای آن دسته از دول عضو که آن را پذیرفته‌اند لازم‌الاجرا خواهد بود و دیگر دول عضو، همچنان ملزم به اجرای مفاد پیماننامه حاضر و اصلاحیه‌هایی که قبلاً پذیرفته‌اند خواهند بود.
ماده ۵١
۵۱.۱. دبیر کل ملل متحد متن قیود تحفظ دولت‌ها را که در زمان تصویب یا الحاق تسلیم می‌شوند دریافت و برای کلیه دولت‌ها ارسال خواهد کرد.
۵۱.۲. قید تحفظی که با هدف و مقصود پیماننامه حاضر مغایرت داشته باشد مجاز نیست.
۵۱.۳. قیود تحفظ را می‌توان در هر زمان با ارسال اعلامیه رسمی به دبیر کل ملل متحد باز پس گرفت و دبیر کل مراتب مزبور را به اطلاع کلیه دولت‌ها خواهد رساند. چنین اعلامیه‌ای از تاریخ وصول توسط دبیر کل نافذ خواهد بود.
ماده ۵٢
هر یک از دول عضو میتواند با ارسال اعلامیه کتبی برای دبیر کل ملل متحد انصراف خود را از عضویت در پیماننامه حاضر اعلام نماید. انصراف از عضویت در پیمان نامه یک سال پس از تاریخ دریافت اعلامیه توسط دبیر کل صورت می‌پذیرد.
ماده ۵٣
دبیر کل ملل متحد به‌عنوان مرجع تودیع پیماننامه حاضر تعیین شده است.
ماده ۵۴
۵۴.۱. نسخه اصلی پیماننامه حاضر که متون عربی، چینی، انگلیسی، فرانسه، روسی و اسپانیایی آن اعتباری برابر دارند، در نزد دبیر کل سازمان ملل متحد تودیع خواهد شد. 54.2. در تأیید مراتب فوق، نمایندگان تام‌الاختیار امضاء کننده ذیل این سند، که از طرف دولت‌های خود از اختیار کامل برای امضای این سند برخوردارند، پیماننامه حاضر را به امضا رساندند
