چهارمین جایزه سالانه الفبای فردا به برترین فعالان حوزه حقوق کودک تعلق گرفت

30 آبان 1402
آخرین به‌روزرسانی: 4:42 ب.ظ

کودک چون ما صدا دارد؛ چشم دارد؛ گوش دارد. کودک چون ما قلب دارد، احساس دارد، عاطفه دارد. کودک چون ما وجود دارد، نیاز دارد، درک دارد. کودک چون ما حق دارد نه کم نه بیش؛ و ما باید به کودکان احترام بگذاریم و حقوق آنها را به رسمیت بشناسیم.

موسسه دارالاکرام با همکاری کمیسیون حقوق بشر اسلامی ایران چهارمین جایزه سالانه الفبای فردا را با موضوع «آموزش کودکان و سلامت روان» در روز دوشنبه 29 آبان ماه 1402 و همزمان با روز جهانی حقوق کودک برگزار کرد.

این مراسم با اشاره به پیشینه‌ی تصویب پیمان‌نامه حقوق کودک آغاز شد و با گریز به کشتار کودکان در غزه ادامه یافت.

فجایعی که نشان می‌دهد کودکان همچنان در معرض انواع آسیب‌ها و بی‌عدالتی‌ها قرار دارند و بزرگترین قربانیان ناآرامی‌ها هستند، فجایعی که علیه کودکان در غزه رقم می‌خورد قدرت کلمات را تخریب و عواطف انسانی را دردمند کرده است. رنج رنج است؛ صرف‌نظر از اینکه چه کسی آن را تجربه می‌کند و سکوت در برابر مشاهده‌ی رنج کودکان دیگر احساسات انسانی را به تاراج خواهد برد. چه کودکان غزه چه کودکان افغانستان و یا در هر جای دیگر جهان و چه در ایران.

در این مراسم دکتر علی صاحبی، روانشناس و مربی ارشد موسسه بین‌المللی ویلیام گلسر به اهمیت ارتباطات اجتماعی و نقش آن در ارتقای سلامت روان کودکان پرداخت و با اشاره به چهار عامل بنیادین رشد گفت: رشد جسمانی از طریق ژن، تعاملات کودک با مادر، تغذیه صورت می‌گیرد اما فرایندهای شناختی، رفتاری و همچنین جنبه‌های اجتماعی او را در برنمی‌گیرد.

صاحبی تفویض‌ها یا تعاملات اجتماعی را به عنوان دومین عامل رشد برشمرد که نشان می‌دهد با به رسمیت شناختن دیگران تا چه میزان می‌تواند بسیاری از مفاهیم را درونی‌سازی کند و کودک را از خودمیان‌بینی خارج سازد؛ چراکه وقتی کودک به دنیا می‌آید، خودمرکزبین و خودمیان‌بین است و در این خودمیان‌بینی باقی می‌ماند تا دیگرانی در زندگی وی پا به عرصه به وجود می‌گذارند و او از خود میان‌بینی بیرون می‌آید و میان‌واگرا می‌شود؛ یعنی من یک نفر هستم در میان دیگران.

این استاد دانشگاه تجربه مستقیم یا دستکاری جسمانی عوامل بیرونی و تعادل‌جویی از راه خودنظم‌جویی را به عنوان عوامل سوم و چهارم در رشد برشمرد.

دکتر صاحبی تعادل‌جویی و تفویض‌های اجتماعی را دارای نقش زیادی در تعامل اجتماعی و داشتن ارتباط با دیگران در تحول همه‌جانبه فرد دانست و افزود: امروز با یک علم بسیار فربه و گسترده‌ به نام «علم دلبستگی» در حوزه سلامت روان سروکار داریم که با پژوهش‌های بسیار گسترده در عصب‌شناسی، روانشناسی اجتماعی، سلامت و بالینی همخوانی دارد و پیام همه آنها یکی است: «ما بیش از هر چیز، موجودی اجتماعی و وابسته هستیم» و ساختار عصبی، زندگی هیجانی، زندگی روزمره و ‌ماجراها و تنگناهای میان فردی، نیاز ما به برقراری ارتباط را شکل می‌دهد.

بنابراین طبق نظریه دلبستگی، انسان نه فقط ضرورتا یک موجود اجتماعی بلکه به طور اصیل یک موجود پیوندساز است؛ به همین دلیل ما به جای استفاده از واژه انسان خردمند، موجود پیوندساز و ‌پیوندجو را باید به کار ببریم؛ چراکه پیوند با دیگران اساسی‌ترین و ذاتی‌ترین عامل بقای انسان است.

بنابراین کودکان تا حدی که درون خانواده و مدارس بتوانند به نیاز خود به ارتباط پاسخ دهند، از سلامت روان برخوردار خواهند بود اما به دلیل برتری نمره و تاکید بر المپیاد، رقابت و برتری‌جویی‌، جنبه‌های بسیار مهمی از پیوندجویی انسان مورد غفلت قرار گرفته است.

حال اینکه امتحانات و مصاحبه‌ها بیشتر بر تحول شناختی و ‌رفتاری کودکان متمرکز است و جامعه‌پذیری و پیوندهای مبتنی بر رفاقت، شفاقت‌ورزی و مهربانی با یکدیگر آنها مورد غفلت است؛ در صورتی که شخصیت انسانی باید از طریق کنش متقابل و تعامل با دیگری باشد و از طریق کنش متقابل با دیگریست که کودک یاد می‌گیرد خود را با جامعه هماهنگ یا از آن متمایز کند و قواعدی برای زندگی خود بسازد. این خود از منِ فردی و منِ اجتماعی نشات می‌گیرد. منِ فردی مربوط به ویژگی‌های شخصی، رشد و‌ تحول شناختی و رفتاری و روانشناختی فرد است، ولی منِ اجتماعی به نوعی انعکاس هنجارها و ارزش‌های جامعه، نوع تعامل فرد با دیگری، در نظر گرفتن دیگری، برابر دانستن با دیگری و احساس حضور دیگری است که حاصل فرآیند جامعه‌پذیری یا اجتماعی شدن است.

صاحبی کیفیت روابط فرد با اطرافیان را تعیین‌کننده کیفیت زندگی او دانست و گفت: هرچه افراد روابط باکیفیت‌تر، غنی‌تر، بهتر، قابل پیش‌بینی و باثبات‌تری داشته باشند، می‌توانند از نشاط و ‌سرزندگی بیشتری برخوردار شوند. اعتماد فرد به دیگری و اعتماد دیگری به وی موجب می‌شود در تمام مقیاس‌های رشد و سلامت روانی پیشرفت اساسی داشته باشد.

ایشان تاکید کرد: پژوهش‌های عصب‌شناسی، روانشناسی بالینی، روانشناسی تحول و روانشناسی اجتماعی نشان می‌دهد سلامت روان انسان به عنوان یک موجود پیوندجو، در گرو روابط اجتماعی اوست. وی در پاسخ به اینکه برای سلامت روان کودک در آینده چه کاری باید کرد، گفت: باید تا حد امکان آموزش داد و نظارت و تشویق کرد تا کودک روابط و چگونگی آن با اطرافیان را به عنوان یکی از ضروریات زندگی تلقی کند و بر این موضوع آگاه باشد که نوع‌دوستی و کمک به دیگران تا چه اندازه می‌تواند به خود او کمک کند؛ چراکه وقتی فرد اجتماعی می‌شود و می‌داند چگونه ارتباط برقرار کند و چگونه ارتباط را حفظ کند، اندیشه‌ورز می‌شود.

دکتر صاحبی به اصول اندیشه‌ورزی اشاره کرد و توضیح داد: کودک باید بتواند ارتباط برقرار کند، ارتباط را حفظ کند و اجازه شک کردن بی حد و مرز داشته باشد تا بدون ترس بپرسد.

وی افزود: در کسب اطلاعات باید به کودک کمک کرد و از تک‌مرجعی و تک‌منبعی بودن پرهیز شود تا او یاد بگیرد چگونه از مراجع مختلف کسب اطلاعات کند.

همچنین دکتر شیوا دولت‌آبادی در این مراسم درباره اهمیت امضای کنوانسیون حقوق کودک در ایران به شکل مشروط سخنانی ایراد کرد و گفت: اشاعه مفاد پیمان نامه در کشور ما به خوبی پیش نرفته و بومی نشده است؛ بنابراین با وجود گذشت 30 سال از این تعهد پیشرفت چندانی نداشته‌ایم و حتی جایگزینی برای آن دیده‌ایم که بسیار ناقص است؛ در صورتی که تصویری از یک سند رشد سالم و شایسته برای کودک در این مفاد نهفته است که اگر بومی و فراگیر شود، آثار ماندگاری خواهد داشت.

دولت‌آبادی گفت: در شرایطی که از نظر اقتصادی و اجتماعی و فراگیری حقوق مردم به معنای عام کلمه نرمال نیست؛ چطور می‌توان آرزوی سلامت روان برای کودکان داشت تا با ذخیره‌ی روانی از احساسات و عواطف سالم زندگی را پیش ببرند.

او عدم تبعیض را به عنوان یکی از اصول چهارگانه‌ی پیمان‌نامه معرفی کرد و افزود: در حالی که تفاوت واژگانی کودکان در بدو ورود به مدرسه یکی از نشانه‌های تبعیض است.

ایشان اهمیت عدالت را چون اهمیت اکسیژن برای زنده ماندن دانست و افزود: هر چه تفاوت انسان‌ها در خاستگاه آنها بیشتر باشد از سلامت روان کمتری برخوردار خواهند بود.

دولت‌آبادی توجه به منافع عالی کودک را در اولویت هر امری دانست و قانون حمایت از کودکان را که 2 سال پیش تصویب شد در صورت اجرا، مفادی قابل تاملی دانست.

او عدم دسترسی به امکانات و افت آموزشی را از مسائلی دانست که با قوانین و حقوق مرتبط هستند.

وی با اشاره به مسائل کودکان در غزه این پرسش را مطرح کرد که منافع عالیه این کودکان تا چه میزان رعایت شده و این کودکان چه چیزی را با خود به ارث خواهند برد؛ چرا که این کودکان به طرز معناداری در اواخر نوجوانی دچار افسردگی می‌شوند و گرایش به خودکشی در بین آنها بیشتر است و همین‌طور کودکانی که شاهد خشونت‌های نظامی ضعیف‌تری هستند شناخت اجتماعی پایین‌تری از میانگین مورد انتظار دارند و روان‌نژند می‌شوند.

ایشان جایگاه حق بقا و رشد را در ایران با توجه به مسائل بارداری و دسترسی به خانه بهداشت خوب ارزیابی کرد اما درباره کیفیت رشد و تغذیه کودکان در خانواده‌ها اظهار نگرانی کرد؛ چرا مشکلات اقتصادی و کاهش مصرف پروتئین مشکل کندی عصبی را در کودکان به وجود می‌آورد و آنها دچار سرعت عمل پایین خواهند شد.

وی تکثر فرهنگی در ایران را موضوع مهمی دانست که باید در کتب آموزشی مورد توجه قرار گیرد؛ چرا که تعاملات اجتماعی در رشد باکیفیت موضوع مهمی هستند.

ایشان در ادامه درباره ماده 12 پیمان‌نامه که حق شنیده شدن (حق ابراز خود و دسترسی به عقاید متفاوت) است و در جمهوری اسلامی به شکل مشروط آن را نپذیرفته است، گفت: این عدم پذیرش باعث شده است تا رفتارهای مناسب انسان‌دوستانه و پیوندساز و پیوندجو برقرار نشود.

در بخش دوم مراسم، پس از پخش موسیقی زنده، توضیحاتی در ارتباط با نحوه اجرای چهارمین جایزه سالانه الفبای فردا ارائه و هدف عمده از این انتخاب در نظر گرفتن وضعیت فعلی کودکان ایرانی عنوان شد که در شرایط اقتصادی و اجتماعی فعلی برخی از حقوق اساسی کودکان و از جمله سلامت روان مورد غفلت جامعه و متولیان دولتی قرار گرفته است؛ در حالی که آسیب‌‌های روانی هر چند کوچک در دوران کودکی می‌تواند آثار بزرگی بر زندگی و آینده آنها داشته باشد و به موازات آن تلاش‌های هرچند اندک در این دوران می‌تواند آثار مثبتی خلق می‌‌کند. به همین دلیل، دارالاکرام در سال جاری فعالیت‌های ترویجی خود در حوزه سلامت روان را بیش از پیش پیگیری کرد تا به فعالیت‌های خود در این زمینه بهبود ببخشد. برگزاری کارگاه‌‌های مرتبط با سلامت روان برای مادران و کودکان در شیراز و شکل‌گیری انجمن شنبه‌های سلامت روان در جیرفت از فعالیت‌های مرتبط در این حوزه بود.

همچنین، توضیحاتی در مورد سامانه آموزشی مدادان ارائه شد که به تازگی راه‌اندازی شده و این امکان را به دانش‌آموز می‌دهد تا بتواند از این طریق تمام فعالیت‌های آموزشی خود را دنبال کند.

سپس برگزیدگان چهارمین جایزه سالانه الفبای فردا براساس قضاوت هیات داوران و با حضور مصطفی میراحمدی‌زاده، مدیرعامل موسسه دارالاکرام و دکتر شیوا دولت‌آبادی اعلام شد:

علی جعفرآبادی: به دلیل تولید محتواهای آموزنده در کانال تلگرام و صفحه اینستاگرام درباره تعلیم و تربیت، معلم و معلمی و یادگیری مادام‌العمر به عنوان برترین فعال بخش رسانه برگزیده شد.
اسماعیل آذری‌نژاد: به دلیل تلفیق کتاب و بازی و برقراری ارتباط دوستانه‌ با کودکان در استان کهکیلویه‌وبویراحمد به عنوان برترین شهروندِ کنشگر برگزیده شد.
انجمن حمایت از کودکان کار: با توجه به قدمت، دوام و پیوستگی و نیز ایجاد فضای امن برای کودکان کار در کنار ارائه خدمات مددکاری و مشاوره و روانشناسی، انجمن حمایت از کودکان کار به عنوان برترین نهاد مدنی برگزیده شد.

در ادامه این برنامه هیات اجرایی توضیحات مختصری در ارتباط با دبیرخانه جایزه سالانه و نحوه فعالیت هیات اجرایی و هیات داوری ارائه کرد. جزئیات گزارش دبیرخانه گزارش دبیرخانه در سایت الفبای فردا قابل مشاهده است.

در پایان این برنامه هر یک از برگزیدگان چهارمین جایزه سالانه الفبای فردا توضیح مختصری از فعالیت‌های خود ارائه دادند که گزیده‌ای از بیانات ایشان در زیر می‌آید:

علی جعفرآبادی؛ برترین فعال بخش رسانه:

علی جعفرآبادی شروع کار خود را یک نوع خویشتن‌درمانی دانست. او این کار را برای خودش شروع کرد و سپس وارد مرحله جدید شد. او گفت کانال تلگرامش به زودی 7 ساله می‌شود.

وی افزود: نیت این نبود که برای کسی کاری انجام شود بلکه هدف انجام کاری برای خودش بود چراکه نمی‌خواست وقتش تلف شود. او معتقد است هر یک نفر که به کانال وی اضافه می شود برایش مثل یک عمر دوباره و وقت دوباره است، یک جهت‌گیری که باید آن به دقت شود.

ایشان گفت: حدود 70- 75 درصد از قشر دانشگاهی و در جایگاه معلمی و یادگیرنده عضو این کانال هستند.

جعفرآبادی پرسیدن درباره شغل پدر را برای کودکان آزاردهنده دانست و گفت اما کسی به این موضوع توجه نمی‌کند یا کمتر توجه می‌کند و تاکید کرد باید به موضوعات کف کلاس و مدرسه توجه شود تا پنجره‌ای برای گفت‌وگو باز شود.

از نظر وی سلامت روان حاصل آگاهی و توانمندسازی است و آگاهی‌بخشی در ارتباط با این حوزه دغدغه وی است.

جعفرآبادی از وجود خلا در ارتباط با همدلی، همراهی و گفتگوی همراه با صداقت اظهار نگرانی کرد و خاطرنشان کرد که ما از نبود دیالوگ آسیب دیده‌ایم و می‌بینیم؛ موضوعی که در تمام سطوج جامعه وجود دارد.

ایشان در پایان به نقش دکتر مهرمحمدی در دریافت امتیاز کرسی یونسکو به عنوان teachers as lifelong learners اشاره و از او قدردانی کرد.

کلیپ صحبت های علی جعفرآبادی

اسماعیل آذری‌نژاد؛ برترین شهروندِ کنشگر:

فعالیت اصلی ایشان از سال 1392 در بهداشت آغاز شد و در حال حاضر بیش از 12 هزار کودک را تحت پوشش کتابخوانی دارند. آذری‌نژاد از فعالیت واحدهای سیاری نیز گفت که به روستاها می‌روند و به بچه‌ها کتاب امانت می‌دهند. همچنین، به وبسایت «قصه رنگ توپ» اشاره کرد که لیست کتاب‌های توزیع‌شده در روستاها در این وبسایت در دسترس است.

وی گفت: در این کتاب‌ها کاربرگ‌هایی قرار داده شده که کودکان پس از خواندن کتاب، تحلیل خود را در آن می‌نویسند؛ سپس کاربرگ‌ها اسکن و در وبسایت بارگذاری و مشخص می‌شود هر کودک در کدام روستا، چه تعداد کتاب خوانده است.

آذری‌نژاد به فعالیت مربیان در روستاها در زمینه آموزش کامپیوتر اشاره کرد و گفت: اخیرا یک واحد دیگر سیار هم راه‌اندازی شده است تا درس علوم در مدارس به صورت عملی تدریس شود.

ایشان همچنین از ساخت 5 مدرسه، تجهیز بیش از 100 مدرسه و ساخت خانه بلوط‌هایی برای قصه‌گویی سخن گفت و خاطرنشان کرد: بخش مهمی از تمرکز ما روی معلم‌هاست، وقتی معلم نتواند در مدرسه فعالیت کند، کار ما بی‌ثمر خواهد بود. به همین منظور رمان‌هایی نیز برای آموزش به معلم‌ها داده می‌شود که در رشد و آگاهی‌بخشی آنها موثر است.

وی در پایان گفت: تمرکز همه فعالیت‌های ما بر دانایی و توانایی کودکان است و طبق اساسنامه‌ هدف کار ما پرورش خلاقیت و تخیل، شادی و مهارت‌های ذهنی کودکان است.

انجمن حمایت از کودکان کار؛ برترین نهاد مدنی:

اسماعیل حسنی مدیر انجمن حمایت از کودکان کار در بخش نهادهای مدنی با ارجاع به صحبت‌های آقای دکتر علی صاحبی در ارتباط با ضروریت جامعه‌پذیری گفت: عدم توجه به این موضوع تبعیض را به جامعه تحمیل می‌کند.

نگاه رقابتی و فردگرایی نقطه مقابل جامعه‌گرایی است و باعث می‌شود کسانی که به امتیازات دسترسی دارند به سرعت رشد کنند و افراد دیگر از قافله عقب بمانند.

وی با اشاره به قله‌نوردی و ارتباط آن با جامعه و رفتار تیمی گفت: یک جامعه زمانی می‌تواند موفق عمل کند که فردگرایی به سمت جمع‌گرایی و منافع جمعی حرکت کند.

در آخر نیز از تمام نهادها و اشخاصی همراه در برگزاری چهارمین جایزه سالانه الفبای فردا از انتخاب موضوع تا اعلام فراخوان و برگزاری پیش‌نشست‌ها تشکر به عمل آمد: