نویسنده: پریناز صالحی
اهدای جایزه نوبل ادبیات 2024 به هان کانگ، نویسنده 54 ساله کره جنوبی، نه تنها نقطه عطفی در تاریخ ادبیات کره است، بلکه نشان از تحولی عمیق در نگاه جهانی به ادبیات شرق آسیا دارد. آکادمی نوبل در بیانیه خود، هان کانگ را به دلیل «نثر شاعرانه و عمیقش در مواجهه با آسیب‌های تاریخی و نمایش شکنندگی زندگی انسان» شایسته این جایزه دانست. این انتخاب، پس از مو یان از چین در سال 2012 و کازوئو ایشی‌گورو از ژاپن در سال 2017، سومین جایزه نوبل ادبیات است که در یک دهه اخیر به نویسندگان آسیایی اهدا می‌شود.
هان کانگ، متولد 1970 در گوانگجو، مسیر ادبی خود را با شعر آغاز کرد. انتشار اشعارش در مجله «ادبیات و جامعه» در سال 1993، آغازگر حضور او در عرصه ادبیات کره بود. اما نقطه عطف کار او انتشار مجموعه داستان «عشق یئوسو» در سال 1995 بود که توانایی او را در روایت داستان‌های عمیق و تأثیرگذار نشان داد. با این حال، شهرت جهانی هان کانگ با انتشار رمان «گیاهخوار» در سال 2007 و ترجمه آن به زبان انگلیسی در سال 2015 آغاز شد. این کتاب در سال 2016 جایزه من بوکر بین‌المللی را از آن خود کرد و توجه جهانی را به ادبیات کره جنوبی جلب کرد.
«گیاهخوار» داستان زنی است که تصمیم می‌گیرد گیاهخوار شود. این تصمیم به ظاهر ساده، زندگی او و روابطش با خانواده و جامعه را دگرگون می‌کند. هان کانگ از طریق این داستان، مسائل عمیقی چون کنترل بر بدن، هنجارهای اجتماعی و شورش علیه سنت‌های مردسالارانه را مورد کاوش قرار می‌دهد. این رمان نمونه‌ای از توانایی هان کانگ در استفاده از استعاره‌های قدرتمند برای بیان مفاهیم پیچیده اجتماعی و فلسفی است.
رمان دیگر هان کانگ، «اعمال انسانی» (2014)، به قیام دموکراسی‌خواهانه گوانگجو در سال 1980 می‌پردازد. این اثر که با روایت‌های چندگانه به تصویر خشونت و پیامدهای آن می‌پردازد، نشان‌دهنده توانایی نویسنده در پرداختن به موضوعات تاریخی و سیاسی حساس است. هان کانگ در این اثر، تاثیر عمیق و ماندگار خشونت بر قربانیان و بازماندگان را با ظرافتی خیره‌کننده به تصویر می‌کشد.
«کتاب سفید» (2016)، دیگر اثر مهم هان کانگ، نمونه‌ای از تجربه‌گرایی او در فرم و محتواست. این کتاب که ترکیبی از خاطرات شخصی و تأملات فلسفی است، به کاوش در مفاهیمی چون مرگ، زندگی و هویت می‌پردازد. استفاده از رنگ سفید به عنوان استعاره‌ای برای پاکی، خلأ و مرگ، نشان‌دهنده قدرت هان کانگ در خلق تصاویر شاعرانه و عمیق است.
آنچه آثار هان کانگ را متمایز می‌کند، توانایی او در ترکیب زیبایی شناسی با مضامین عمیق اجتماعی و فلسفی است. او با زبانی شاعرانه و در عین حال دقیق، به کاوش در لایه‌های پنهان جامعه کره و تجربه انسانی می‌پردازد. موضوعاتی چون خشونت، هویت زنانه، تروماهای تاریخی و شکنندگی وجود انسانی در آثار او جایگاهی محوری دارند.
انتخاب هان کانگ برای جایزه نوبل ادبیات را می‌توان از چند منظر مورد توجه قرار داد. نخست اینکه، این انتخاب تأکیدی است بر اهمیت صداهای متفاوت در ادبیات جهان. هان کانگ با پرداختن به موضوعات حساس تاریخی و اجتماعی، صدایی برای کسانی شده است که اغلب در حاشیه قرار می‌گیرند. او با زبانی شاعرانه اما بی‌پرده، خواننده را به تأمل درباره تاریخ، هویت و انسانیت فرا می‌خواند. هان کانگ با ظرافتی خاص، لایه‌های پنهان تاریخ، هویت و انسانیت را در آثارش می‌کاود و خواننده را به تأملی عمیق فرا می‌خواند. در «اعمال انسانی»، او تاریخ را نه صرفاً به عنوان وقایعی گذشته، بلکه همچون نیرویی زنده و تأثیرگذار بر زمان حال تصویر می‌کند، و با این کار خواننده را به بازاندیشی در مفهوم روایت تاریخی و نقش افراد عادی در شکل‌گیری آن وا می‌دارد.
همزمان، در «گیاهخوار»، هان کانگ مرزهای هویت فردی و اجتماعی را به چالش می‌کشد و پرسش‌هایی اساسی درباره ماهیت خود و رابطه پیچیده فرد با جامعه مطرح می‌کند. این کاوش در مفهوم هویت، با بررسی عمیق جوهره انسانیت در «کتاب سفید» تکمیل می‌شود، جایی که نویسنده از طریق تأملات شخصی و فلسفی، خواننده را به درنگ در مفاهیم بنیادین زندگی، مرگ و معنای وجود دعوت می‌کند. هان کانگ با ترکیب ظریف این عناصر، فضایی چندبعدی خلق می‌کند که در آن، تاریخ، هویت و انسانیت نه به عنوان مفاهیمی مجزا، بلکه به مثابه اجزای درهم‌تنیده‌ای از تجربه انسانی ظاهر می‌شوند. این رویکرد جامع، خواننده را به فراتر رفتن از درک سطحی وقایع و شخصیت‌ها سوق می‌دهد و او را به کشف لایه‌های عمیق‌تر معنا و ارتباطات پنهان میان گذشته و حال، فرد و جامعه، و ذهن و جسم ترغیب می‌کند.
دوم، این جایزه می‌تواند به عنوان اعترافی به قدرت ادبیات در مواجهه با تروماهای جمعی و فردی دیده شود. آثار هان کانگ، با وجود پرداختن به موضوعات دشوار، سرشار از انسانیت و همدلی هستند. او نشان می‌دهد که چگونه ادبیات می‌تواند به عنوان ابزاری برای التیام زخم‌های تاریخی و فردی عمل کند. هان کانگ در آثارش، ادبیات را به ابزاری قدرتمند برای کاوش و التیام تروماهای جمعی و فردی تبدیل می‌کند. این رویکرد، فراتر از صرف روایت وقایع دردناک، به دنبال ایجاد فضایی برای درک، همدلی و در نهایت، شفا است. در «اعمال انسانی»، او با پرداختن به قیام گوانگجو، زخم عمیقی از تاریخ معاصر کره را می‌کاود.
اما شیوه روایت او، که ترکیبی است از واقعیت تاریخی و تخیل ادبی، فراتر از بازگویی صرف وقایع می‌رود. هان کانگ با دادن صدا به قربانیان و شاهدان، فضایی برای بیان ناگفته‌ها و پردازش جمعی این تروما ایجاد می‌کند. این روش، خواننده را نه فقط با واقعیت خشن رویداد، بلکه با پیامدهای عاطفی و روانی آن درگیر می‌سازد و امکان همدلی عمیق‌تر را فراهم می‌آورد.
در سطح فردی، «گیاهخوار» نمونه‌ای است از کاوش در تروماهای شخصی و تأثیر آن بر روان و جسم. هان کانگ با ترسیم مسیر دگرگونی شخصیت اصلی، نه تنها به بررسی آسیب‌های فردی می‌پردازد، بلکه تأثیر متقابل این آسیب‌ها بر جامعه و روابط انسانی را نیز نشان می‌دهد.
این نگاه چندبعدی به تروما، امکان درک عمیق‌تر از پیچیدگی‌های روان انسان و مکانیسم‌های مقابله با آسیب را فراهم می‌کند. هان کانگ با ترکیب ظریف واقعیت و استعاره، فضایی امن برای مواجهه با دردهایی ایجاد می‌کند که اغلب در گفتمان عمومی نادیده گرفته می‌شوند.
این رویکرد، ادبیات را به ابزاری برای شکستن سکوت، بازیابی صداهای خاموش شده و در نهایت، آغاز فرآیند التیام جمعی تبدیل می‌کند. به این ترتیب، آثار هان کانگ نه تنها بازتاب‌دهنده درد و رنج هستند، بلکه راهی به سوی درک، پذیرش و در نهایت، امکان بهبود را نشان می‌دهند.
واکنش هان کانگ به دریافت این جایزه، خود بازتابی از شخصیت و دیدگاه اوست. او از برگزاری کنفرانس مطبوعاتی و جشن‌های مرسوم خودداری کرد و ترجیح داد این لحظه را در سکوت و تأمل سپری کند. این تصمیم، که از طریق پدرش، هان سونگ وون، اعلام شد، نشان‌دهنده حساسیت او نسبت به وقایع جاری جهان و درک عمیق او از مسئولیت یک نویسنده جهانی است.
هان کانگ در اظهارنظری گفته است: «امیدوارم بتوانم روال عادی زندگی‌ام را حفظ کنم و همچنان بر نوشتن تمرکز کنم.» این جمله نشان می‌دهد که او، فراتر از جوایز و شهرت، خود را متعهد به هنر نویسندگی می‌داند.
دریافت جایزه نوبل توسط هان کانگ، فرصتی است برای بازخوانی آثار او و تأمل دوباره بر مضامینی که در کارهایش مطرح می‌کند. این جایزه همچنین می‌تواند دریچه‌ای باشد برای آشنایی بیشتر جهانیان با ادبیات غنی کره جنوبی و دیگر کشورهای آسیایی.
در پایان، انتخاب هان کانگ برای جایزه نوبل ادبیات را می‌توان نشانه‌ای از تغییر در چشم‌انداز ادبیات جهانی دانست. این انتخاب نه تنها اعتباری برای ادبیات کره جنوبی، بلکه تأییدی است بر قدرت ادبیات در فراتر رفتن از مرزهای جغرافیایی و فرهنگی و سخن گفتن از تجربیات مشترک انسانی. هان کانگ با آثارش نشان داده است که ادبیات می‌تواند پلی باشد میان فرهنگ‌ها، زبان‌ها و تاریخ‌های متفاوت، و صدایی برای بیان حقایق عمیق و گاه ناگفته انسانی.
تأثیر دریافت جایزه نوبل توسط هان کانگ بر صنعت نشر و فرهنگ کتابخوانی کره جنوبی قابل توجه بوده است. در روزهای پس از اعلام این خبر، فروش آثار او افزایش چشمگیری داشت، به طوری که برخی کتابفروشی‌های آنلاین به دلیل حجم بالای سفارش‌ها موقتاً از دسترس خارج شدند. گزارش‌ها حاکی از فروش بیش از یک میلیون نسخه از آثار هان کانگ در این مدت کوتاه است. این رویداد نه تنها توجه‌ها را به آثار هان کانگ جلب کرده، بلکه علاقه عمومی به ادبیات کره جنوبی را نیز افزایش داده است.
واکنش‌های جهانی به این انتخاب متنوع بوده است. در حالی که بسیاری از منتقدان و خوانندگان از این انتخاب استقبال کرده‌اند، برخی دیگر آن را غیرمنتظره دانسته‌اند. در سوئد، محل اعطای جایزه، نظرات متفاوتی مطرح شده است. برخی منتقدان سوئدی، مانند اینگرید الم، این انتخاب را بسیار مناسب دانسته‌اند، در حالی که دیگرانی چون یوناس تنته، نظر مخالف داشته‌اند. این اختلاف نظرها نشان‌دهنده چالش‌برانگیز بودن آثار هان کانگ و توانایی او در ایجاد بحث و گفتگو در جامعه ادبی است.
در آلمان، این انتخاب با استقبال روبرو شده است. منتقدان آلمانی از جمله آندریاس پلاتهاوس در روزنامه فرانکفورتر آلگماینه، این انتخاب را گامی مثبت در جهت توجه به ادبیات غیراروپایی دانسته‌اند. این دیدگاه نشان می‌دهد که جایزه نوبل می‌تواند نقشی مهم در معرفی ادبیات کمتر شناخته شده به مخاطبان جهانی ایفا کند.
واکنش‌ها در کره جنوبی، زادگاه هان کانگ، بسیار پرشور بوده است. رئیس جمهور یون سوک یول این موفقیت را «دستاوردی عظیم در تاریخ ادبیات کره و لحظه‌ای خاص برای ملت» خوانده است. این واکنش نشان می‌دهد که دریافت جایزه نوبل فراتر از یک موفقیت فردی، به عنوان افتخاری ملی تلقی می‌شود.
جالب توجه است که حتی چهره‌های فرهنگی خارج از حوزه ادبیات نیز به این رویداد واکنش نشان داده‌اند. برای مثال، وی، عضو گروه موسیقی BTS، در اینستاگرام از خواندن کتاب «اعمال انسانی» هان کانگ در دوران خدمت سربازی خود یاد کرده است. این واکنش‌ها نشان می‌دهد که تأثیر آثار هان کانگ از مرزهای ادبیات فراتر رفته و به حوزه‌های دیگر فرهنگ نیز نفوذ کرده است.
نگاه به آینده نیز بخش مهمی از این بحث است. هان کانگ اعلام کرده که در حال کار بر روی رمانی جدید است که احتمالاً سال آینده منتشر خواهد شد. او همچنین از برنامه‌هایش برای نوشتن سه کتاب دیگر تا قبل از 60 سالگی خبر داده است. این اظهارات نشان می‌دهد که دریافت جایزه نوبل نه تنها پایان راه نیست، بلکه آغازی برای فصلی جدید در زندگی حرفه‌ای این نویسنده است.
اما شاید مهم‌ترین نکته در مورد واکنش هان کانگ به این جایزه، تأکید او بر حفظ روال عادی زندگی و تمرکز بر نوشتن باشد. او گفته است: «من از طریق نوشتن با جهان ارتباط برقرار می‌کنم و امیدوارم بتوانم همچنان به نوشتن و دیدار با خوانندگان از طریق کتاب‌هایم ادامه دهم، همان‌طور که همیشه این کار را کرده‌ام.» این نگرش نشان‌دهنده تعهد عمیق او به هنر نویسندگی، فراتر از جوایز و شهرت است.
در نهایت، انتخاب هان کانگ برای جایزه نوبل ادبیات را می‌توان نقطه عطفی در تاریخ ادبیات کره جنوبی و نشانه‌ای از تغییر در چشم‌انداز ادبیات جهانی دانست. این انتخاب فرصتی است برای بازاندیشی در مورد نقش ادبیات در جامعه معاصر و توانایی آن در پرداختن به مسائل عمیق انسانی. همچنین، این جایزه می‌تواند دریچه‌ای باشد برای معرفی بیشتر ادبیات آسیا به جهان و گسترش گفتگوی بین‌فرهنگی از طریق ادبیات.
با نگاهی به مسیر حرفه‌ای هان کانگ و تأثیر آثارش، می‌توان گفت که این جایزه نه تنها تأییدی بر دستاوردهای گذشته اوست، بلکه انتظارات را برای آثار آینده‌اش نیز افزایش می‌دهد. جامعه ادبی جهان اکنون با اشتیاق بیشتری منتظر آثار جدید این نویسنده خواهد بود، آثاری که می‌توانند به درک عمیق‌تر ما از جهان پیچیده و چندوجهی معاصر کمک کنند.
