کودک آزاری چیست ؟
مفهوم کودک آزاری فقط شامل آزارهای خشن جسمی یا اذیت ها و سوء استفاده های جنسی از کودک نیست، بلکه بسیاری از رفتارهای نامناسب بزرگسالان با کودکان نیز از مصادیق کودک آزاری محسوب می شود. به همین خاطر کودک آزاری در این معنا لزوماً با سوء نیت و به صورت عمدی انجام نمی گیرد. همچنین کودک آزاری می تواند توسط بسیاری از افراد نزدیک به کودک مانند والدین یا افراد خانواده و همچنین مربیان و معلمان و آشنایان کودک و به طور کلی در محیط های امن رخ دهد.
اهمیت توجه به این مسئله از حساسیت ویژه این دوره از زندگی انسان نشأت می گیرد. دوره ای که میزان آسیب پذیری در آن به دلیل تاثیرپذیری ها ، ناتوانی ها و عدم آگاهی بیشتر است و در بسیاری از موارد آثار منفی غیر قابل جبرانی در پی دارد.معمولاً کودک آزاری به طور کلی به چهار گونه: جسمی، جنسی، عاطفی و بی توجهی تقسیم می شود.
1- آزارهای جسمی
کودک آزاری جسمی چنان که از عنوان آن پیداست هرگونه رفتار خشونت آمیز با کودک شامل می شود. کتک زدن، حبس کردن، فریاد زدن، ترساندن و …. به دلیل آثار منفی جسمی و روانی از اولین و بدیهی ترین مصادیق کودک آزاری محسوب می شوند. روانشناسان معتقدند حتی تهدید به این گونه امور یا رفتارهای تحقیر آمیزی مانند توهین و فحاشی و غیره که باعث صدمه و آسیب عینی به سلامت روانی کودکان می شوند نوعی از کودک آزاری جسمی به شمار می آیند.
اذیت و آزار جسمی کودکان حتی با انگیزه تنبیه و آموزش نیز از منظر حقوقی و اخلاقی غیر قابل توجیه است و در مسیر تربیتی کودک نیز اثرات منفی دارد. قربانیان این نوع از کودک آزاری معمولاً کودکان بدسرپرست یا بی سرپرست هستند. کودکانی که به دلیل نداشتن حامی مطلع و قدرتمند مورد هجمه فیزیکی قرار می گیرند. علاوه بر میزان اذیت و آزار جسمی کودکان توسط افراد غریبه، میزان این نوع کودک آزاری توسط خود والدین، دوستان، معلمان و مربیان نیز بسیار قابل توجه است.
2- آزارهای جنسی
آزار جنسی طیف وسیعی از رفتارهایی است که به عنوان یک ارتباط جنسی یا کام جویانه با کودک برقرار می گردد. رابطه جنسی بدون رضایت فرد در هر رده سنی و در هر حالتی از مصادیق تجاوز یا اذیت جنسی محسوب می شود اما از آنجا که آگاهی و رضایت کودکان در این حوزه نوعاً محل شبهه و تردید جدی است، رابطه جنسی با کودکان حتی در صورت رضایت آنها نیز به لحاظ حقوقی ممنوع و از حیث اخلاقی نکوهیده است.
اگرچه در کشورها و نظام های حقوقی مختلف، سنین متفاوتی برای مجاز بودن روابط جنسی در نظر گرفته شده است و همچنین درباره حدود رفتارهایی که مصداقی از ارتباط جنسی باشند نیز تفاوت ها و دیدگاه های مختلفی وجود دارد، اما به طور کلی هر نوع تعامل با کودکان که در عرف و فرهنگ یک جامعه مصداقی از رفتار جنسی باشد، یکی از مصادیق کودک آزاری جنسی محسوب می شود. امروزه بسیاری از رفتارها مانند لمس کردن، بوسیدن یا حتی نگاه کردن غیر عادی از جمله رفتارهای زننده جنسی دانسته می شود.
علاوه بر این، رفتارها و برخوردهایی که ایجاد کننده هر نوع حس سوء استفاده جنسی یا تحقیر و سرزنش درونی برای کودک باشد نیز نهی می شود. به طور خلاصه روانشناسان و متخصصان کودک توصیه می کنند، به جز والدین که به دلیل شناخت و ارتباط ویژه ای که با فرزند خود دارند، افراد در برخورد با کودکان تا حد امکان باید جانب احتیاط را رعایت کنند.
3- آزارهای عاطفی
این نوع آزار به دلیل پیچیدگی و قاعده مند نبودن به صورت پیشینی و عینی قابل مشاهده نیست و شاید به همین دلیل شایع ترین و فراگیرترین نوع کودک آزاری است. درباره این نوع آزار گفته می شود وقتی کودکان از نظر عاطفی یا روانی آسیب می بینند رفتارهایی از خود بروز می دهند که برای آنها دلیل پزشکی یا دلیل موجهی(منطقی) پیدا نمی شود.
منظور از غیرعادی بودن، رفتارهایی است که متناسب با سن کودک نیست یا در او جنبه هایی از عدم رشد کافی به نسبت هم رده های او دیده می شود. آسیب های روانی به دلایل مختلف فردی و اجتماعی به راحتی قابل تشخیص و درمان نیستند و به همین جهت حساسیت های ویژه ای دارند. در این باره معمولاً گفته می شود والدین و سرپرستان علاوه بر توجه مستقیم به رفتارهای کودک، از توصیه های مشاوران، مددکاران و روانشناسان کودک در این زمینه اطلاع یافته و در صورت نیاز از آنها کمک و مشورت بخواهند.
4- بی توجهی
عدم توجه و نظارت کافی به کودکان نیز در زمینه های مختلف زندگی به ویژه تامین غذا، پوشاک، سرپناه و آموزش مناسب به طوری که سلامت جسمی و روانی کودک به خطر افتد یا بر کیفیت زندگی او تاثیر قابل توجهی بگذارد نوعی از کودک آزاری محسوب می شود. این گونه از کودک آزاری عموماً از کوتاهی والدین یا مربیان و سرپرستان ناشی می شود و دلایل مختلفی برای آن وجود دارد.
عدم رشد جسمی کافی، عدم نظافت و کثیف بودن کودک، تنها بودن، نزدن واکسن، مدرسه نرفتن، بازی نکردن و نداشتن نوعی از قواعد عقلانی و متعارف زندگی، از جمله نشانه های این نوع کودک آزاری است. این نوع از کودک آزاری معمولاً در میان اقشار آسیب پذیر جامعه که کودکان از مدارس و نظام آموزشی با کیفیت محروم هستند بسیار شایع و متداول است.
اطلاعات بیشتر >> کودک آزاری مدرن چیست
برای مقابله با کودک آزاری چه باید کرد؟
الف) آگاه شویم
اولین اقدام موثر و مفید برای مقابله با این امر، کسب آگاهی و اطلاعات مفید حقوقی و روانشناسانه است. خوشبختانه با وجود منابع اینترنتی و رسانه های عمومی مختلف، کسب اطلاعات مفید در این زمینه تقریباً برای همه افراد به راحتی ممکن است. موسسات و نهادهای دولتی و غیر دولتی بسیار فعالی در این زمینه وجود دارند که ارائه اطلاعات و مشاوره های عمومی و تخصصی در این زمینه را وظیفه و رسالت خود می دانند.
ب) اطلاع رسانی کنیم
ترویج اطلاعات و آگاهی رسانی دومین اقدام موثر در این زمینه است که همه افراد جامعه باید به عنوان یک مسئولیت اجتماعی خود را در آن سهیم و شریک بدانند. اگرچه موسسات و مراکز مختلف در حوزه کودک برای اطلاع رسانی ها و آگاهی بخشی در این حوزه تلاش می کنند اما بیشتر اوقات یک توصیه یا توجه در محیط خانوادگی یا اجتماعی اثربخشی بسیار بیشتری دارد. البته این لزوماً به معنای فعالیت تخصصی در حوزه حقوق کودک و مسائل مربوط به آن نیست، بلکه منظور ایجاد حساسیت عمومی نسبت به کودک آزاری است.
ج) بی تفاوت نباشیم
همانطور که گفته شد بخش عمده ای از مصادیق کودک آزاری توسط نزدیکان کودک از قبیل والدین، سرپرستان، مربیان، معلمان و … صورت می گیرد. بنابراین مقابله با کودک آزاری بدون یک مشارکت و مسئولیت پذیری همگانی عملاً ممکن و میسر نخواهد بود. افراد جامعه در صورت مشاهده مصادیق کودک آزاری یا رفتارهایی که بیم آزار کودک در آن ها وجود دارد. باید واکنشی متناسب به آن از خود نشان دهند. گستره این واکنش می تواند از یک توصیه یا تذکر شفاهی تا دخالت مستقیم از طریق گزارش به نهادهای ذی ربط مانند پلیس و بهزیستی باشد.
ج) نگاه پیشگیرانه داشته باشیم
“جمله پیشگیری بهتر از درمان است” علی رغم کلیشه ای بودن، به قدری دقیق و جامع است که نمی توان هیچ گزینه دیگری جایگزین آن کرد. اگر نگاه پیشگیرانه نسبت به این آسیب اجتماعی وجود داشته باشد در بهترین حالت یک فرد در زمینه کودک آزاری آگاه می شود و در حد توان دیگران را در این زمینه آگاه می سازد تا در صورت مشاهده کودک آزاری با اطلاع دادن به نهادهای مسئول در این زمینه مانع ادامه و استمرار آن شوند.
بدون شک این رویه بسیار لازم، ضروری و مفید خواهد بود، اما مسئله این است که بسیاری از مصادیق کودک آزاری جلوه عمومی ندارد. بسیاری از مواردی نیز که جنبه عمومی پیدا می کنند به دلایل مختلف پیگیری و دنبال نمی شوند. نکته مهم این است که حتی مواردی که پیگیری می شوند احتمال زیادی برای رفع و اصلاح آسیب های آن وجود ندارد.
اولاً پیچیدگی های مسئله کودک آزاری، امکان مداخلات سایر افراد را به دلایل حقوقی و غیرحقوقی بسیار محدود و مختص به موارد خاص می کند.
ثانیاً متاسفانه نجات فرد از آسیب های ناشی از کودک آزاری در بسیاری از موارد اگر بعید نباشد بسیار سخت و پر هزینه است.
علاوه بر توضیحاتی که درباره مسئولیت فردی و اجتماعی در قبال این موضوع ارائه شد، یک راه حل مهم و بهینه توجه به رویکردها و فعالیت هایی است که نگاهی پیشگیرانه نسبت به کودک آزاری داشته باشند. نگاهی که توجه به سلامت روحی و روانی کودکان را هم ردیف با نیازهای مادی اولیه آنان مدنظر و توجه قرار می دهد، بسیار بیشتر و بهتر از سایر رویکردها از ایجاد آسیب ها و اثرات غیر قابل جبران کودک آزاری ممانعت می کند.
دارالاکرام فعال در زمینه حقوق تحصیل کودکان
ضروری است موسسات فعال در حوزه کودک، در زمینه حقوق آنها نیز به فعالیت بپردازند. موسسسه خیریه دارلاکرام به عنوان حامی تحصیل کودکان کم برخوردار و یکی از موسسات فعال در حوزه حقوق کودک، این نگاه را به صورت جدی و مشخص در فعالیت های خود دنبال نموده است.
بدین منظور دارالاکرام اطلاعات و مصوبات مربوطه را در قالب مجلات در بخش حقوق کودک در سایت الفبای فردا گردآوری نموده است.
