اعلامیه اصول مدارا، مصوب کشورهای عضو یونسکو در ۱۶ نوامبر ۱۹۹۵
مقدمه
با درنظر داشتن اینکه منشور سازمان ملل متحد بیان میدارد: “ما مردمان ملل متحد با تصمیم به محفوظ داشتن نسلهای آینده از بلای جنگ …، با اعلام مجددِ ایمان خود به حقوق اساسیِ بشر و به حیثیت و ارزشِ شخصیت انسانی …، و برای نیل به این هدفها به مدارا کردن و زیستن در حال صلح با یکدیگر با یک روحیه حسن همجواری”، با یادآوری اینکه دیباچهِ منشور یونسکو، تصویب شده در تاریخ ۱۶ نوامبر ۱۹۴۵، بیان میدارد که “صلح، اگر که قرار است پایدار بماند، باید براساس همبستگیِ معنوی و عقلانی بشر بنا شود”، با یادآوری اینکه همچنین اعلامیه جهانی حقوق بشر تأکید میدارد که “هرکس حق دارد که از آزادیِ فکر، وجدان و مذهب بهرهمند شود (ماده ۱۸) هرکس حق آزادی عقیده و بیان دارد (ماده ۱۹) و آموزش “باید حسن تفاهم، گذشت و احترام به عقاید مخالف و دوستی، بین تمام ملل و جمعیتهای نژادی یا مذهبی را ترویج دهد (ماده ۲۶)، با توجه به اسناد بینالمللی مربوطه، از جمله:
- میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی؛
- میثاق بینالمللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی؛
- کنوانسیون بینالمللی حذف تمام اشکال تبعیض نژادی؛
- کنوانسیون منع و مجازات کشتار دسته جمعی (نسل کشی)؛
- کنوانسیون حقوق کودک؛
- کنوانسیون مربوط به وضعیت پناهندگان (۱۹۵۱ و پروتکل ۱۹۶۷ آن و اسناد منطقهای)؛
- کنوانسیون حذف هرگونه تبعیض علیه زنان؛
- کنوانسیون ضد شکنجه و رفتار با مجازات خشن، غیرانسانی یا تحقیرکننده؛
- اعلامیه حذف هرگونه عدم تحمل براساس مذهب یا عقیده؛
- بیانیه حقوق افراد متعلق به اقلیتهای ملی نژادی مذهبی و زبانی؛
- اعلامیه راهکارهای حذف تروریسم بینالمللی؛
- اعلامیه و برنامه عمل کنفرانس جهانی برای توسعه اجتماعی (کپنهاگ)؛
- اعلامیه نژاد و تبعیض نژادی (یونسکو)؛
- کنوانسیون و توصیههای علیه تبعیض در آموزش (یونسکو)
با توجه به اهداف سومین دههِ مبارزه با نژادپرستی و تبعیض نژادی، “دهه جهانی برای آموزش حقوق بشر” و “دهه بینالمللی مردم بومی جهان”
با درنظرگرفتن توصیههای کنفرانسهای اجتماعی منطقهای که در چارچوب سازمان ملل متحد برای مدارا و با توجه به کنفرانس عمومی یونسکو C27 قطعنامه ۵.۱۴ و نیز نتیجهگیریها و توصیههای دیگر کنفرانسها و همایشهای سازمان یافته توسط دولتهای عضو در برنامه سال سازمان ملل متحد برای مدارا، با نگرانی از رشد جاری کنشهای ناشکیبایی، خشونت، تروریسم، بیگانه ستیزی، ملیت گراییِ تجاوزگرانه، نژادپرستی، محرومسازی دیگران، به حاشیه راندن و تبعیض نشانهگیری شده علیه اقلیتهای ملی، قومی، مذهبی و زبانی، پناهندگان، کارگران مهاجر، مهاجران و گروههای آسیبپذیر جامعه، همچنین کنشهای خشونت و هراساندن که برعلیه افرادی که آزادی عقیده و بیان را بهکار میگیرند که همه اینها تحکیم صلح و دمکراسی را در سطح ملی و بینالمللی تهدید کرده و موانع توسعه هستند با تأکید بر مسئولیتهای دولتهای عضو برای توسعه و تشویق احترام به حقوق بشر و آزادیهای بنیادی برای همگان، بدون تمایز برحسب نژاد، جنس، زیان، خاستگاه ملی، مذهب، یا ناتوانی، پذیرش و اعلان رسمی این اعلامیه اصول مدارا مصمم به انجام همه راهکارهای قطعی لازم برای ترویج مدارا در جامعههای ما، زیرا مدارا تنها یک اصل مورد احترام نیست، بلکه ضرورتی برای صلح و برای رشد اقتصادی و اجتماعی همه مردمان است، ما اعلام میداریم که:
ماده۱-مفهوم مدارا
- مدارا همانا احترام، پذیرفتن و ارج گذاردن به تنوع غنی فرهنگهای جهان ما و شیوههای ابزار و راههای گوناگون انسان بودن ماست، رشد آن با آگاهی، صراحت، ارتباط، آزادی بیان، وجدان و عقیده انجام میشود. مدارا هماهنگی در اختلاف ماست. این فقط نه یک وظیفه اخلاقی، بلکه همچنین نیاز سیاسی و قانونی است. “مدارا” آن ویژگی است که صلح را ممکن میسازد و به جایگزینیِ یک فرهنگ صلح بهجای فرهنگ جنگ کمک مینماید.
- مدارا، توافق همگانی نیست، پذیرش امتیاز برای دیگری، گذشتن از امتیازات خود، با بخشش و گذشت نیست، “مدارا” بیش از هر چیز، گرایش ذهنی است که حاصل شناخت حقوق بشر جهانی و آزادیهای بنیادی دیگران است. در هیچ وضعیتی این نمیتواند توجیهگر تخلف از این ارزشهای بنیادی باشد. “مدارا” باید توسط افراد، گروهها و دولتها بهکار رود.
- مدارا، مسئولیتی است که حقوق بشر، تکثرگرایی (از جمله تکثرگرایی فرهنگی)، دمکراسی و نقش قانون را تأیید میکند. این، شامل ردکردن جزمگرایی و مطلقگرایی بوده و استانداردهای تنظیم شده در سندهای بینالمللی حقوق بشر را تأکید میکند.
۱ .۴ روش مدارا، همخوان با احترام برای حقوق بشر بوده و بهمعنای تحمل بیعدالتی اجتماعی با کنارگذاشتن با تضعیف اعتقادات فرد نیست. معنای آن این است که فرد آزاد است که به اعتقادات شخصی خود پایبند بماند و بپذیرد که دیگران به اعتقادات خود پایبند بمانند. این یعنی پذیرفتن این حقیقت که انسانها، که بهطور طبیعی از نظر ظاهر، وضعیت، گفتار، رفتار و ارزشهایشان متفاوت هستند، این حق را دارند که در صلح زندگی کنند و همچنان که هستند باشند. این همچنین بدین معناست که دیدگاه یک فرد نباید به دیگران تحمیل شود.
ماده۲- درسطح دولت
۲.۱. مدارا در سطح دولت، مستلزم عادلانه و بیطرف بودن دستگاههای قانونگذاری، اجرایی و قضایی و روند اداری است. این امر همچنین مستلزم آن است که فرصتهای اقتصادی و اجتماعی بدون تبعیض در اختیار هر فردی قرار گیرد. محرومسازی و به حاشیه راندن میتواند به احساس درماندگی، دشمنی، و تعصبگرایی بیانجامد.
۲.۲. بهمنظور رسیدن به جامعهای با مدارا و تحمل بیشتر، دولتها باید کنوانسیونهای بینالمللی حقوق بشر موجود را تصویب کرده و در صورت لزوم، قانونهای جدیدی طرح کنند که فرصت و رفتار برابر را برای همه گروهها و افراد جامعه تضمین نمایند.
۲.۳. برای هماهنگی جهانی، ضروری است که افراد و ملتها شخصیت چند فرهنگی خانواده بشری را بپذیرند و بدان احترام بگذارند. بدون مدارا، صلح نمیتواند وجود داشته باشد و بدون صلح، توسعه و دموکراسی وجود نخواهد داشت.
۲.۴. ناشکیبایی ممکن است بهشکل به حاشیه راندن گروههای آسیبپذیر و محروم کردن آنان از مشارکت اجتماعی و اقتصادی و نیز خشونت و تبعیض علیه آنان باشد. چنانچه در اعلامیه نژاد و تبعیض نژادی تاکید شده است، “همه افراد و گروهها حق دارند که متفاوت باشند. (ماده ۱.۲)
ماده ۳- ابعاد اجتماعی
۳.۱. در دنیای مدرن، مدارا از هر زمان دیگری ضروریتر است. اکنون دورانی است که با جهانی شدن اقتصاد و نیز با رشد روزافزون تحرک، ارتباطات، جمعگرایی و وابستگی متقابل، مهاجرتهای وسیع و جابهجایی جمعیتها، گسترش شهرنشینی و دگرگونی رفتارهای اجتماعی رقم خورده است. از آنجائیکه هر بخشی از جهان با ویژگی تنوع و گوناگونی مشخص میشود، ستیزه و ناشکیبایی فزاینده هر منطقه را بالقوه تهدید میکند. این امر محدود به یک کشور نمیشود، بلکه یک تهدید جهانی است.
۳.۲. مدارا بین افراد و در خانواده و سطوح اجتماع، ضروری است. ترویج مدارا و شکل دادن به گرایشات ذهنی، پذیرای صراحت، گوش کردن طرفین به همدیگر و همبستگی باید در مدرسهها و دانشگاهها و از طریق آموزشهای غیررسمی در خانه و در محل کار انجام پذیرد. رسانههای جمعی در موقعیتی قرار دارند که نقش سازندهای در فراهم آوردن گفتگو و بحث باز و آزاد ایفا میکنند و میتوانند ارزشهای مدارا را اشاعه داده و خطرهای بیتفاوتی نسبت به رشد گروهها و ایدئولوژیهای ناشکیبا و متعصب را برجسته کنند.
۳.۳. همچنانکه در “اعلامیه نژاد و تعصب نژادی” یونسکو تاکید شده است، راهکارهایی باید به کارگرفته شوند که برابری در کرامت و حقوق برای افراد و گروهها در هنگام ضرورت، تضمین نمایند. با توجه به این امر، توجه ویژهای باید به گروههای آسیبپذیر که فاقد امکانات اجتماعی و یا اقتصادی مناسب هستند معطوف شود که بتوان حمایت قوانین و راهکارهای جاری اجتماعی را برای آنان بهویژه در زمینه مسکن، اشتغال و بهداشت و درمان، فراهم نمود. به اعتبار فرهنگ و ارزشهای آنها احترام گذارد و پیشرفت و جامعه پذیرش شغلی و اجتماعی آنان بهویژه از طریق آموزش، تسهیل شود.
۳ .۴ شبکههای ارتباطی و پژوهشهای علمی مناسب باید برای هماهنگسازی جامعه جهانی در پاسخگویی به این چالشِ جهانی، سامان گیرد، از جمله عوامل ریشهای و راهکارهای مقابله موثر با آن از طریق دانشهای اجتماعی، بایستی مورد تحلیل قرار گرفته و نیز پژوهش و مشاهده در راستای انجام تولید سیاست و استانداردگذاری توسط دولتهای عضو صورت گیرد.
ماده ۴- آموزش
۴.۱. موثرترین وسیله جلوگیری از عدم تحمل و ناشکیبایی است. اولین گام در آموزشِ مدارا این است که حقوق مشترک و آزادیهای مردم به ایشان آموزش داده شود که این حقوق و آزادیها مورد احترام آنان قرار گرفته و خواست آنان برای حمایت از حقوق و آزادیهای دیگران فزونی یابد.
۴.۲. آموزش برای مدارا باید بهعنوان ضرورتی مبرم درنظر گرفته شود: از اینروست که ترویج شیوههای آموزش عقلانی و سیستماتیک “مدارا” بهمنظور برخورد با عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و مذهبی، ایجاد عدم تحمل و ناشکیبایی، یعنی ریشههای اصلی خشونت و محرومسازی دیگران، ضروری است. برنامهها و سیاستهای آموزشی باید به رشد و گسترش تفاهم، همبستگی و مدارا و شکیبایی در میان افراد و همچنین گروههای قومی، اجتماعی، فرهنگی و زبانی و ملتها یاری برساند.
۴.۳. آموزش برای “مدارا” باید تأثیرات مقابل را که به هراسیدن و محرومسازی دیگران میانجامد مورد هدف قرار داده و به جوانان کمک نماید تا توانایی قضاوت مستقل، تفکر نقادانه و استدلال اخلاقی را در خود رشد دهند.
۴.۴. ما تعهد میکنیم که برنامههای پژوهش دانش اجتماعی و آموزش برای “مدارا” حقوق بشر و عدم خشونت را حمایت کرده و انجام دهیم. این بهمعنای اختصاص دادنِ توجهِ ویژه به بهبود امر تربیت آموزگاران، مواد آموزشی، محتوای کتابها و متون درسی، و دیگر مواد آموزشی از جمله تکنولوژیهای جدیدِ آموزشی، با هدف آموزش شهروندان، مسئول و حساس به حقوق دیگران که نسبت به فرهنگهای دیگر دارای برخورد باز بوده و میتواند به آزادی، ارج گذاشته و کرامت و گوناگونی انسانی را محترم داشته و از تنشها و ستیزهها جلوگیری نموده و آنها را به شیوههای مسالمتآمیز حل و فصل نماید.
ماده۵- تعهد عمل
ما خود را متهد میسازیم که مدارا و عدم خشونت را از طریق برنامهها و سازمانهایی در زمینه آموزش، دانش و فرهنگ و ارتباطات رواج دهیم.
ماده۶-روز جهانی برای مدارا
بهمنظور ایجاد آگاهیِ عمومی، تاکید بر خطرات ناشکیبایی و تعصب و در واکنش با تعهد و عمل مجدد به حمایت از آموزش و ترویج مدارا، ما رسماً روز ۱۶ نوامبر را “روز جهانی برای مدارا” در هر سال اعلان میکنیم
شایان ذکر است واژه تلورانس (Tolerance) که در این متن به “مدارا” ترجمه فارسی شده است توسط برخی مترجمان دیگر به معادلهای فارسی دیگری برگردان شده است مانند تحمل، تساهل، تسامح، شکیبایی، رواداری، دگرپذیری؛ برهمین اساس باید توجه داشت که اگر این واژهها را نیز فردی در مورد این اعلامیه بهکار برد، منظور همین متن است.
