اعلامیه اصول مدارا، مصوب كشورهای عضو یونسكو در 16 نوامبر 1995
مقدمه
با درنظر داشتن اینكه منشور سازمان ملل متحد بیان می‌دارد: “ما مردمان ملل متحد با تصمیم به محفوظ داشتن نسل‌های آینده از بلای جنگ …، با اعلام مجددِ ایمان خود به حقوق اساسیِ بشر و به حیثیت و ارزشِ شخصیت انسانی …، و برای نیل به این هدف‌ها به مدارا كردن و زیستن در حال صلح با یكدیگر با یك روحیه حسن هم‌جواری”، با یادآوری اینكه دیباچهِ منشور یونسكو، تصویب شده در تاریخ 16 نوامبر 1945، بیان می‌دارد كه “صلح، اگر كه قرار است پایدار بماند، باید براساس همبستگیِ معنوی و عقلانی بشر بنا شود”، با یادآوری اینكه همچنین اعلامیه جهانی حقوق بشر تأكید می‌دارد كه “هركس حق دارد كه از آزادیِ فكر، وجدان و مذهب بهره‌مند شود (ماده 18) هركس حق آزادی عقیده و بیان دارد (ماده 19) و آموزش “باید حسن تفاهم، گذشت و احترام به عقاید مخالف و دوستی، بین تمام ملل و جمعیت‌های نژادی یا مذهبی را ترویج دهد (ماده 26)، با توجه به اسناد بین‌المللی مربوطه، از جمله:
- میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی؛
- میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی؛
- كنوانسیون بین‌المللی حذف تمام اشكال تبعیض نژادی؛
- كنوانسیون منع و مجازات كشتار دسته جمعی (نسل كشی)؛
- كنوانسیون حقوق كودك؛
- كنوانسیون مربوط به وضعیت پناهندگان (1951 و پروتكل 1967 آن و اسناد منطقه‌ای)؛
- كنوانسیون حذف هرگونه تبعیض علیه زنان؛
- كنوانسیون ضد شكنجه و رفتار با مجازات خشن، غیرانسانی یا تحقیركننده؛
- اعلامیه حذف هرگونه عدم تحمل براساس مذهب یا عقیده؛
- بیانیه حقوق افراد متعلق به اقلیت‌های ملی نژادی مذهبی و زبانی؛
- اعلامیه راهكارهای حذف تروریسم بین‌المللی؛
- اعلامیه و برنامه عمل كنفرانس جهانی برای توسعه اجتماعی (كپنهاگ)؛
- اعلامیه نژاد و تبعیض نژادی (یونسكو)؛
- كنوانسیون و توصیه‌های علیه تبعیض در آموزش (یونسكو)
با توجه به اهداف سومین دههِ مبارزه با نژادپرستی و تبعیض نژادی، “دهه جهانی برای آموزش حقوق بشر” و “دهه بین‌المللی مردم بومی جهان”
با درنظرگرفتن توصیه‌های كنفرانس‌های اجتماعی منطقه‌ای كه در چارچوب سازمان ملل متحد برای مدارا و با توجه به كنفرانس عمومی یونسكو C27 قطعنامه 5.14 و نیز نتیجه‌گیری‌ها و توصیه‌های دیگر كنفرانس‌ها و همایش‌های سازمان یافته توسط دولت‌های عضو در برنامه سال سازمان ملل متحد برای مدارا، با نگرانی از رشد جاری كنش‌های ناشكیبایی، خشونت، تروریسم، بیگانه ستیزی، ملیت گراییِ تجاوزگرانه، نژادپرستی، محروم‌سازی دیگران، به حاشیه راندن و تبعیض نشانه‌گیری شده علیه اقلیت‌های ملی، قومی، مذهبی و زبانی، پناهندگان، كارگران مهاجر، مهاجران و گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه، همچنین كنش‌های خشونت و هراساندن كه برعلیه افرادی كه آزادی عقیده و بیان را به‌كار می‌گیرند كه همه این‌ها تحكیم صلح و دمكراسی را در سطح ملی و بین‌المللی تهدید كرده و موانع توسعه هستند با تأكید بر مسئولیت‌های دولت‌های عضو برای توسعه و تشویق احترام به حقوق بشر و آزادی‌های بنیادی برای همگان، بدون تمایز برحسب نژاد، جنس، زیان، خاست‌گاه ملی، مذهب، یا ناتوانی، پذیرش و اعلان رسمی این اعلامیه اصول مدارا مصمم به انجام همه راهكارهای قطعی لازم برای ترویج مدارا در جامعه‌های ما، زیرا مدارا تنها یك اصل مورد احترام نیست، بلكه ضرورتی برای صلح و برای رشد اقتصادی و اجتماعی همه مردمان است، ما اعلام می‌داریم كه:
ماده1-مفهوم مدارا
- مدارا همانا احترام، پذیرفتن و ارج گذاردن به تنوع غنی فرهنگ‌های جهان ما و شیوه‌های ابزار و راه‌های گوناگون انسان بودن ماست، رشد آن با آگاهی، صراحت، ارتباط، آزادی بیان، وجدان و عقیده انجام می‌شود. مدارا هماهنگی در اختلاف ماست. این فقط نه یك وظیفه اخلاقی، بلكه همچنین نیاز سیاسی و قانونی است. “مدارا” آن ویژگی است كه صلح را ممكن می‌سازد و به جایگزینیِ یك فرهنگ صلح به‌جای فرهنگ جنگ كمك می‌نماید.
- مدارا، توافق همگانی نیست، پذیرش امتیاز برای دیگری، گذشتن از امتیازات خود، با بخشش و گذشت نیست، “مدارا” بیش از هر چیز، گرایش ذهنی است كه حاصل شناخت حقوق بشر جهانی و آزادی‌های بنیادی دیگران است. در هیچ وضعیتی این نمی‌تواند توجیه‌گر تخلف از این ارزش‌های بنیادی باشد. “مدارا” باید توسط افراد، گروه‌ها و دولت‌ها به‌كار رود.
- مدارا، مسئولیتی است كه حقوق بشر، تكثرگرایی (از جمله تكثرگرایی فرهنگی)، دمكراسی و نقش قانون را تأیید می‌كند. این، شامل ردكردن جزم‌گرایی و مطلق‌گرایی بوده و استانداردهای تنظیم شده در سندهای بین‌المللی حقوق بشر را تأكید می‌كند.
1 .4 روش مدارا، همخوان با احترام برای حقوق بشر بوده و به‌معنای تحمل بی‌عدالتی اجتماعی با كنارگذاشتن با تضعیف اعتقادات فرد نیست. معنای آن این است كه فرد آزاد است كه به اعتقادات شخصی خود پایبند بماند و بپذیرد كه دیگران به اعتقادات خود پایبند بمانند. این یعنی پذیرفتن این حقیقت كه انسان‌ها، كه به‌طور طبیعی از نظر ظاهر، وضعیت، گفتار، رفتار و ارزش‌های‌شان متفاوت هستند، این حق را دارند كه در صلح زندگی كنند و همچنان كه هستند باشند. این همچنین بدین معناست كه دیدگاه یك فرد نباید به دیگران تحمیل شود.
ماده2- در‌سطح دولت
2.1. مدارا در سطح دولت، مستلزم عادلانه و بی‌طرف بودن دستگاه‌های قانون‌گذاری، اجرایی و قضایی و روند اداری است. این امر همچنین مستلزم آن است كه فرصت‌های اقتصادی و اجتماعی بدون تبعیض در اختیار هر فردی قرار گیرد. محروم‌سازی و به حاشیه راندن می‌تواند به احساس درماندگی، دشمنی، و تعصب‌گرایی بیانجامد.
2.2. به‌منظور رسیدن به جامعه‌ای با مدارا و تحمل بیشتر، دولت‌ها باید كنوانسیون‌های بین‌المللی حقوق بشر موجود را تصویب كرده و در صورت لزوم، قانون‌های جدیدی طرح كنند كه فرصت و رفتار برابر را برای همه گروه‌ها و افراد جامعه تضمین نمایند.
2.3. برای هماهنگی جهانی، ضروری است كه افراد و ملت‌ها شخصیت چند فرهنگی خانواده بشری را بپذیرند و بدان احترام بگذارند. بدون مدارا، صلح نمی‌تواند وجود داشته باشد و بدون صلح، توسعه و دموكراسی وجود نخواهد داشت.
2.4. ناشكیبایی ممكن است به‌شكل به حاشیه راندن گروه‌های آسیب‌پذیر و محروم كردن آنان از مشاركت اجتماعی و اقتصادی و نیز خشونت و تبعیض علیه آنان باشد. چنانچه در اعلامیه نژاد و تبعیض نژادی تاكید شده است، “همه افراد و گروه‌ها حق دارند كه متفاوت باشند. (ماده 1.2)
ماده 3- ابعاد اجتماعی
3.1. در دنیای مدرن، مدارا از هر زمان دیگری ضروری‌تر است. اكنون دورانی است كه با جهانی شدن اقتصاد و نیز با رشد روزافزون تحرك، ارتباطات، جمع‌گرایی و وابستگی متقابل، مهاجرت‌های وسیع و جابه‌جایی جمعیت‌ها، گسترش شهرنشینی و دگرگونی رفتارهای اجتماعی رقم خورده است. از آنجائی‌كه هر بخشی از جهان با ویژگی تنوع و گوناگونی مشخص می‌شود، ستیزه و ناشكیبایی فزاینده هر منطقه را بالقوه تهدید می‌كند. این امر محدود به یك كشور نمی‌شود، بلكه یك تهدید جهانی است.
3.2. مدارا بین افراد و در خانواده و سطوح اجتماع، ضروری است. ترویج مدارا و شكل دادن به گرایشات ذهنی، پذیرای صراحت، گوش كردن طرفین به همدیگر و همبستگی باید در مدرسه‌ها و دانشگاه‌ها و از طریق آموزش‌های غیررسمی در خانه و در محل كار انجام پذیرد. رسانه‌های جمعی در موقعیتی قرار دارند كه نقش سازنده‌ای در فراهم آوردن گفتگو و بحث باز و آزاد ایفا می‌كنند و می‌توانند ارزش‌های مدارا را اشاعه داده و خطرهای بی‌تفاوتی نسبت به رشد گروه‌ها و ایدئولوژی‌های ناشكیبا و متعصب را برجسته كنند.
3.3. همچنان‌كه در “اعلامیه نژاد و تعصب نژادی” یونسكو تاكید شده است، راهكارهایی باید به كارگرفته شوند كه برابری در كرامت و حقوق برای افراد و گروه‌ها در هنگام ضرورت، تضمین نمایند. با توجه به این امر، توجه ویژه‌ای باید به گروه‌های آسیب‌پذیر كه فاقد امكانات اجتماعی و یا اقتصادی مناسب هستند معطوف شود كه بتوان حمایت قوانین و راهكارهای جاری اجتماعی را برای آنان به‌ویژه در زمینه مسكن، اشتغال و بهداشت و درمان، فراهم نمود. به اعتبار فرهنگ و ارزش‌های آن‌ها احترام گذارد و پیشرفت و جامعه پذیرش شغلی و اجتماعی آنان به‌ویژه از طریق آموزش، تسهیل شود.
3 .4 شبكه‌های ارتباطی و پژوهش‌های علمی مناسب باید برای هماهنگ‌سازی جامعه جهانی در پاسخگویی به این چالشِ جهانی، سامان گیرد، از جمله عوامل ریشه‌ای و راهكارهای مقابله موثر با آن از طریق دانش‌های اجتماعی، بایستی مورد تحلیل قرار گرفته و نیز پژوهش و مشاهده در راستای انجام تولید سیاست و استانداردگذاری توسط دولت‌های عضو صورت گیرد.
ماده 4- آموزش
4.1. موثرترین وسیله جلوگیری از عدم تحمل و ناشكیبایی است. اولین گام در آموزشِ مدارا این است كه حقوق مشترك و آزادی‌های مردم به ایشان آموزش داده شود كه این حقوق و آزادی‌ها مورد احترام آنان قرار گرفته و خواست آنان برای حمایت از حقوق و آزادی‌های دیگران فزونی یابد.
4.2. آموزش برای مدارا باید به‌عنوان ضرورتی مبرم درنظر گرفته شود: از اینروست كه ترویج شیوه‌های آموزش عقلانی و سیستماتیك “مدارا” به‌منظور برخورد با عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و مذهبی، ایجاد عدم تحمل و ناشكیبایی، یعنی ریشه‌های اصلی خشونت و محروم‌سازی دیگران، ضروری است. برنامه‌ها و سیاست‌های آموزشی باید به رشد و گسترش تفاهم، همبستگی و مدارا و شكیبایی در میان افراد و همچنین گروه‌های قومی، اجتماعی، فرهنگی و زبانی و ملت‌ها یاری برساند.
4.3. آموزش برای “مدارا” باید تأثیرات مقابل را كه به هراسیدن و محروم‌سازی دیگران می‌انجامد مورد هدف قرار داده و به جوانان كمك نماید تا توانایی قضاوت مستقل، تفكر نقادانه و استدلال اخلاقی را در خود رشد دهند.
4.4. ما تعهد می‌كنیم كه برنامه‌های پژوهش دانش اجتماعی و آموزش برای “مدارا” حقوق بشر و عدم خشونت را حمایت كرده و انجام دهیم. این به‌معنای اختصاص دادنِ توجهِ ویژه به بهبود امر تربیت آموزگاران، مواد آموزشی، محتوای كتاب‌ها و متون درسی، و دیگر مواد آموزشی از جمله تكنولوژی‌های جدیدِ آموزشی، با هدف آموزش شهروندان، مسئول و حساس به حقوق دیگران كه نسبت به فرهنگ‌های دیگر دارای برخورد باز بوده و می‌تواند به آزادی، ارج گذاشته و كرامت و گوناگونی انسانی را محترم داشته و از تنش‌ها و ستیزه‌ها جلوگیری نموده و آن‌ها را به شیوه‌های مسالمت‌آمیز حل و فصل نماید.
ماده5- تعهد عمل
ما خود را متهد می‌سازیم كه مدارا و عدم خشونت را از طریق برنامه‌ها و سازمان‌هایی در زمینه آموزش، دانش و فرهنگ و ارتباطات رواج دهیم.
ماده6-روز جهانی برای مدارا
به‌منظور ایجاد آگاهیِ عمومی، تاكید بر خطرات ناشكیبایی و تعصب و در واكنش با تعهد و عمل مجدد به حمایت از آموزش و ترویج مدارا، ما رسماً روز 16 نوامبر را “روز جهانی برای مدارا” در هر سال اعلان می‌كنیم
شایان ذكر است واژه تلورانس (Tolerance) كه در این متن به “مدارا” ترجمه فارسی شده است توسط برخی مترجمان دیگر به معادل‌های فارسی دیگری برگردان شده است مانند تحمل، تساهل، تسامح، شكیبایی، رواداری، دگرپذیری؛ برهمین اساس باید توجه داشت كه اگر این واژه‌ها را نیز فردی در مورد این اعلامیه به‌كار برد، منظور همین متن است.
