نویسنده: نفیسه حکمت
کتاب «جمجمک برگ خزون» نوشتهٔ محمد هادی محمدی، اثری برجسته در حوزهٔ ادبیات کودک و نوجوان است. این کتاب در قالب داستانی با فضایی نوستالژیک و روایتی شاعرانه، به خاطرات دوران کودکی و دنیای خیالی و جادویی کودکانه می‌پردازد. محمد هادی محمدی یکی از نویسندگان و پژوهشگران برجستهٔ ادبیات کودک در ایران است که با استفاده از زبان و تصویرسازی‌های خاص خود، توانسته آثار متعددی در این حوزه خلق کند. «جمجمک برگ خزون» نیز از جمله آثار اوست که توانسته مخاطبان بسیاری را به خود جلب کند.
داستان این کتاب در فضایی رمزآلود و شاعرانه روایت می‌شود و شخصیت‌های آن با احساسات کودکانه و تصورات خاص خود به دنیایی تازه قدم می‌گذارند. سبک نگارش کتاب تلفیقی از نثر و شعر است که به جذابیت آن افزوده و باعث شده مخاطبان مختلف از سنین گوناگون از آن لذت ببرند.
«جمجمک برگ خزون» اثری است که به دنیای خیال‌انگیز کودکان سرک می‌کشد و با استفاده از زبانی شیرین و لطیف، احساسات و تفکرات آن‌ها را به تصویر می‌کشد. این کتاب از عناصر فرهنگی و سنتی ایرانی، همچون قصه‌ها و بازی‌های محلی، بهره می‌برد و به نوعی بازتاب‌دهندهٔ تجربه‌های مشترک کودکان ایرانی در گذشته است.
داستان این کتاب بر پایهٔ شخصیت‌های کودکانه‌ای است که با طبیعت و پدیده‌های پیرامون خود تعامل دارند. محمد هادی محمدی با بهره‌گیری از تصویرسازی‌های ذهنی و توصیفات شاعرانه، فضایی خلق می‌کند که به خواننده حس نوستالژی و آشنایی با فرهنگ بومی را منتقل می‌کند. استفاده از عناصر طبیعت مانند برگ‌ها، باد و خزان در این اثر نشان‌دهندهٔ تأثیر عمیق طبیعت بر ذهنیت و روحیهٔ کودکان است.
علاوه بر این، کتاب «جمجمک برگ خزون» با نقاشی‌ها و تصویرسازی‌های زیبا همراه است که نقش مهمی در تکمیل فضای خیال‌انگیز داستان دارند. این تصاویر به درک بهتر متن و تعمیق ارتباط کودکان با داستان کمک می‌کند.
یکی از ویژگی‌های قابل توجه آثار محمد هادی محمدی، استفاده از زبان و ادبیاتی است که هم برای کودکان ساده و قابل فهم است و هم برای بزرگسالان جذاب و دلنشین. این امر باعث می‌شود تا کتاب نه تنها برای کودکان، بلکه برای والدین و بزرگسالانی که به دنبال تجدید خاطرات دوران کودکی هستند نیز جذاب باشد.
ترانه یا متل «جمجمک برگ خزون» یکی از مشهورترین و قدیمی‌ترین متل‌های ایرانی است که ریشه در فرهنگ عامیانه و بازی‌های کودکانه دارد. این متل در کتاب «جمجمک برگ خزون» به عنوان بخشی از محتوای داستان استفاده شده و نقش مهمی در فضاسازی داستان ایفا می‌کند.
متل‌ها در فرهنگ ایرانی، ترانه‌های کوتاه و ساده‌ای هستند که کودکان در بازی‌های گروهی یا هنگام سرگرمی و گذراندن اوقات خوش با یکدیگر می‌خوانند. این ترانه‌ها معمولاً ریتمیک و آهنگین هستند و به صورت شفاهی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند. متل «جمجمک برگ خزون» هم به همین سنت تعلق دارد و یادآور دورانی است که کودکان در کوچه و محله‌ها با یکدیگر بازی می‌کردند و این ترانه‌ها را می‌خواندند.
جمجمک برگ خزون با ریتمی خاص و دلنشین خوانده می‌شود و از نظر معنایی با تغییرات فصل‌ها، به ویژه پاییز و ریزش برگ‌ها، ارتباط دارد. این ترانه، حس پاییز و نوعی غم لطیف و نوستالژیک را به همراه دارد که در عین حال با شادی و بازی کودکانه تلفیق می‌شود.
چندین عنصر در این کتاب به جذابیت بیشتر کتاب کمک می‌کند:
(1) زبان ساده و شاعرانه
زبان داستان ساده، آهنگین و نزدیک به زبان کودکان است. استفاده از واژه‌ها و جملات کوتاه و روان، به همراه ریتم و تکرار موجود در متل، باعث می‌شود کودکان به راحتی با آن ارتباط برقرار کنند. زبان شاعرانه کتاب نیز به تخیل و حس زیبایی‌شناسی کودکان کمک می‌کند و آن‌ها را تشویق می‌کند که بیشتر درگیر داستان شوند.
(2) تکرار و ریتم
ریتم آهنگین متل‌ها و استفاده از تکرار در متن باعث می‌شود که کودکان با داستان همگام شوند و بهتر بتوانند آن را به یاد بسپارند. تکرار نه تنها کمک می‌کند که کودکان با جریان داستان همراه شوند، بلکه به آن‌ها فرصت می‌دهد تا از عناصر داستان لذت بیشتری ببرند و با شخصیت‌ها و موقعیت‌ها ارتباط عاطفی برقرار کنند.
(3) تصویرسازی و خیال‌پردازی
تصاویر و فضاسازی‌های خیال‌انگیز کتاب بخش مهمی از جذابیت را بر عهده دارند. تصویرسازی‌ها هم متن را برای کودکان جذاب‌تر می‌کنند و هم به آن‌ها کمک می‌کنند مفاهیم انتزاعی‌تر داستان مانند تغییرات فصل یا حس خزان را بهتر درک کنند. تصاویر به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که کودکان بتوانند با تخیل خود داستان را تکمیل کنند و در دنیای آن غرق شوند.
(4) استفاده از فرهنگ بومی و متل‌ها
متل‌ها و عناصر فرهنگی بومی که در داستان به کار رفته‌اند، نه تنها حس آشنایی و نزدیکی را برای کودکان ایرانی ایجاد می‌کنند، بلکه به آن‌ها اجازه می‌دهند تا از طریق داستان به فرهنگ و سنت‌های خود پیوند بخورند. این عناصر فرهنگی به صورت طبیعی و بدون تحمیل در متن حضور دارند و به کودکان کمک می‌کنند که به صورت ناخودآگاه با مفاهیم عمیق‌تر مثل گذر زمان، تغییر فصل‌ها و روابط خانوادگی آشنا شوند.
(5) ایجاد فضایی برای مشارکت و گفتگو
کتاب «جمجمک برگ خزون» به گونه‌ای نوشته شده که والدین، مربیان و تسهیل‌گران می‌توانند از آن به عنوان ابزاری برای گفتگو و تبادل نظر با کودکان استفاده کنند. با طرح سؤالات و موضوعات ساده‌ای که از داستان نشأت می‌گیرد، می‌توان به کودکان کمک کرد تا درباره احساسات، خاطرات و تجربیات خود صحبت کنند و مشارکت فعال‌تری در خواندن و درک داستان داشته باشند.
به طور کلی، محمد هادی محمدی با ترکیب عناصر زبانی، تصویری و فرهنگی، فضای داستانی‌ای را ایجاد کرده که هم سرگرم‌کننده است و هم آموزشی، و به کودکان کمک می‌کند تا از طریق خیال‌پردازی و بازی، پیام‌های کتاب را به خوبی درک کنند.
